Borg Piloersema of Hamsterborg
Tekst: Ben Hendriks
Kastelenkenner en auteur van Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats en Kastelen in Nederland
Kastelenkenner en auteur van Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats en Kastelen in Nederland
Borg in Groningen
Foto Hardscarf (CC BY-SA): Voorgevel Piloersema of Hamsterborg
Ten noordwesten van Aduard ligt in het weidse Groningse landschap, dicht bij het plaatsje Den Ham, nog steeds de borg Piloersema, die tegenwoordig veelal de Hamsterborg wordt genoemd. De borg ligt aan een zijweg van de weg tussen Den Ham en Oldehove.
De borg ligt er dus nog steeds, want het heeft niet zo veel gescheeld of het huis zou zijn verdwenen, want in de jaren negentig van de vorige eeuw verkeerde de borg in slechte staat. Er moest toen een deel van het grondbezit verkocht worden om een restauratie te kunnen bekostigen.Naam
De huidige borg werd gesticht in 1633. De tekst van een gevelsteen, waarop ook een dubbelwapen voorkomt, luidt: "Den 23 Marty Anno 1633 is gelecht de Erste Steen vant Huus toe Piloersma op den Ham". De naam Piloersma of Piloersema is een vreemde naam in Groningen. Het is nooit duidelijk geworden, waar de naam vandaan komt. De naam van de boerderij (de heerd), die vooraf ging aan de stichting van de borg in 1633, komt pas voor sinds 1521. Daarvoor zijn in Groningen wel de namen bekend van een Lubbe Pylosum en in 1453 van een zekere Datho Pijloetsem, maar of die iets te maken hebben met de naam Piloersma is onbekend.Mepsche
Al in de tweede helft van de zestiende eeuw was Piloersema het eigendom van de familie De Mepsche. Daarvoor was het huis eigendom van de familie Jensema, waarvan een dochter in 1567 trouwde met een Johan de Mepsche. Er waren aan de borg veel rechten verbonden. Johan bouwde het huis om tot een borg en liet er een gracht omheen aanleggen. Enkele tientallen jaren later moest hij, als protestant echter vluchten. Hij ging naar Dantzig, waar in 1588 overleed. In de tussentijd werd de borg verwoest door de Spanjaarden. Zijn zoon erfde de borg, maar hij overleed kinderloos, waardoor de borg aan zijn broer Frederik overging.Ripperda
Op de wapensteen van 1633, op de achtergevel van de borg, bevinden zich de familiewapens van Mepsche en Ripperda. De steen werd ingemetseld toen Johan de Mepsche, zoon van Frederik, Piloersema had verbouwd, misschien zelfs wel herbouwd. Johan de Mepsche was een hoofdeling, een edelman eigenlijk. Hij was getrouwd met Aylcke to Nansum, die voortgekomen was uit het geslacht Ripperda. De Nansums waren het wapen van hun voorvaderen blijven voeren. De borg bestaat uit twee verdiepingen en een zolderverdieping tussen twee hoge zijgevels, waartussen een zadeldak is aangebracht. Op elke topgevel bevindt zich een schoorsteen. Op de begane grond van de borg is een grote zaal aanwezig.Bosch
De familie Mepsche bleef tot 1699 eigenaar van Piloersema, toen ze de borg, verkocht aan de landbouwersfamilie Bosch. Peter Jacobs Bosch was getrouwd met Wiske Jacobs Scholtens. Ook van dit echtpaar is een gevelsteen uit 1702 aanwezig. De nieuwe eigenaar was katholiek en kon - de Tachtigjarige Oorlog was intussen voorbij - de rechten, die aan de borg verbonden waren niet uitoefenen. De borg werd dus een 'gewone' boerderij en daarvoor geschikt gemaakt, onder meer door aanbouw van een achterhuis en een schuur. In 1701 werden de heerlijke rechten verkocht aan Evert Lewe van Aduard.Wieringa
Kaart J. Kuiper: Detail kaart gemeente Aduard, 1867
Na de familie Bosch wisselde de borg nog enkele keren van eigenaar. In 1837 werd Piloersema verkocht aan Tonnis Wieringa. Hij liet een aantal verbouwingen plaats vinden. Tussen huis en borg bouwde men een nieuw tussenhuis met een eigen ingang. De Wieringa's bleven lang eigenaar van de borg. In 1986 werd de borg ingebracht in een stichting, die voor de restauratie van het pand zou zorg dragen. Voor de financiering daarvan moesten landbouwgronden worden verkocht. Na het overlijden van de laatste Wieringa werd een nieuwe bestemming gezocht en gevonden.
Hotel-restaurant
Piloersema of de Hamsterborg werd een hotel-restaurant, dat intussen goed bekend staat. In de voormalige schuur en op de verdieping van het achterhuis zijn gastenverblijven ingericht, waarvan een aantal zelfs met bedsteden om het historische karakter van het gebouw te benadrukken. In de borg bevinden zich een opkamer en een bibliotheek. In de grote zaal kunnen huwelijken worden gesloten.Vrienden van de Hamsterborg
Foto Uberprutser (CC BY-SA): Zijgevel Piloersema of Hamsterborg
Er bestaat intussen ook een vereniging van Vrienden van de Hamsterborg. Zij organiseren allerlei culturele en agrarische activiteiten. Zij zorgen er ook voor dat er allerlei dieren worden gehouden op de borg en hebben een paardenhotel gesticht, waar paardeneigenaren hun dieren kunnen onderbrengen.
Onderzoek
In 2006 werden er opgravingen verricht, waaruit is gebleken, dat een mogelijke voorganger van de borg van 1733 wellicht ten zuiden van de huidige borg heeft gelegen. Er is in het land een verhoging waar te nemen. waarop een steenhuis moet hebben gestaan op een omgracht terrein. Het aspect van de oude borg wordt nu dus gekenmerkt door de statige borg zelf, maar ook de agrarische bestemming, die de borg eeuwenlang gehad heeft, wordt op een fraaie manier tot uiting gebracht, dankzij de Vrienden van de Hamsterborg.PS
Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan kastelen. Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail
Literatuur
Lees verder over kastelen: meer kasteelinformatie
Kastelen NederlandLeestip
Een informatieve gratis nieuwsbrief over geschiedenis. Interessante verhalen over Historische Plaatsen, Kastelen, Royalty, WO2 en Wetenschap.
Al twintig jaar een begrip in Nederland bij liefhebbers van geschiedenis.
Mis niets ...
Neem nu een abonnement op onze
Gratis Nieuwsbrief
Mis niets ...
Neem nu een abonnement op onze
Gratis Nieuwsbrief
Kasteelgeschiedenis
Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.Kastelen: Van motte tot buitenplaats
Nederlandse Kastelen
Met 'Kastelen in Nederland' laten wij u genieten van de rijkdom van onze vaderlandse geschiedenis en in het bijzonder van de prachtigste en interessantste kastelen en huizen in Nederland.Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel. Hierdoor krijgt u niet alleen een goede indruk hoe het kasteel in het Nederlandse landschap staat, maar wordt u ook geattendeerd op de uiterlijke bouwkundige bijzonderheden.
Kastelen in Nederland
Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.