Paul Citroen (1896-1983)

Nederlandse kunstenaar

De Nederlandse schilder, graficus, fotograaf, schrijver en leraar Paul Citroen werd werd op 15 december 1896 geboren te Berlijn. Zijn vader, die uit Amsterdam kwam, had in Berlijn een bontzaak. Citroen beschreef het milieu waarin hij opgroeide als burgerlijk. "Voor mij gaat er van de burger een zekere stabiliteit uit, een zekere rust, want hoe burgerlijk ik zelf ben kan ik niet helemaal overzien, maar ik ben een gematigd mens omdat ik zo goed weet wat voor verleiding er in fanatisme zit."

Berlijn

In het gezin werd veel aandacht aan kunst en cultuur, vooral literatuur, geschonken. Reeds vroeg in zijn leven begin Citroen veel te tekenen. Dit werd door zijn ouders gestimuleerd. Met een schoolvriend - Erwin Blumenfeld, die later een bekend fotograaf zou worden - voerde hij later fotografische experimenten uit. Citroen studeerde aan de Kunsthochschule te Berlijn. Hij kreeg belangstelling voor de avant-garde die zich in Berlijn ontwikkelde. Hij legde ook zelf een verzameling aan van eigentijdse kunst, gekocht van een door zijn vader geschonken geldbedrag.

Bauhaus

Na enige tijd in een boekhandel te hebben gewerkt, werd Paul Citroen door Herwart Walden, eigenaar van de beroemde galerie Der Sturm, benaderd om een kunstboekhandel op te zetten. Dit was niet gemakkelijk, want er waren nauwelijks boeken over moderne kunst in die tijd. Via Walden maakte Citroen kennis met kopstukken uit de Berlijnse Dada-beweging als George Grosz, Walter Mehring en John Heartfield. Citroen begon weer te tekenen en ging een opleiding volgen aan het Bauhaus te Weimar. Toen hij bij Bauhaus kwam was hij 24 jaar oud. Hij kreeg er onder andere les van Paul Klee, Wassily Kandinsky en Johannes Itten. Vooral deze laatste had een diepgaande en blijvende invloed op hem.

Metropolis

In deze tijd maakte Citroen zijn eerste fotocollages waarvan Metropolis, speciaal gemaakt voor een Bauhaus-tentoonstelling, uit 1923 de bekendste werd. In een interview verklaarde hij dit werk aan het eind van zijn leven als volgt: "Achteraf probeer ik mezelf duidelijk te maken waarom juist deze Metropolis zo bekend geworden is. Misschien omdat de meeste plaksels, collages, iets willekeurigs hebben. Maar ik was van het idee uitgegaan, dat als je zo'n groot vel volplakt met huizen, het een indruk geeft hoe tegenwoordig veel steden er uitzien. Het was een uitkijk op de toekomst. Het was niet zo maar een bedenksel."

Nederland

Na een kort verblijf in Zwitserland en Parijs vestigde Paul Citroen zich in 1927 in Amsterdam waar hij zijn eerste fototentoonstelling kreeg. In de periode 1929 tot 1935 hield Paul Citroen zich intensief bezig met de fotografie. De foto's van Citroen worden gekenmerkt door een losse, ongedwongen stijl. Onmiskenbaar zijn hierin invloeden uit zijn Bauhaus-jaren en samenwerking met Blumenfeld aanwezig. Citroen trok zich weinig aan van de gangbare fotografische regels. Hij maakte geregeld uitsneden uit zijn negatieven en schuwde ook onscherpte niet. In de fotografie miste hij echter de fysieke relatie met het materiaal die hij voelde als hij schilderde of tekende. Samen met de schilder Charles Roelofsz richtte hij in 1933 de op het Bauhaus georiënteerde Nieuwe Kunstschool op, die uiteindelijk in 1937 wegens geldgebrek moest sluiten. In de periode 1937 tot 1960, met een onderbreking gedurende de oorlogsjaren, was Citroen docent aan de Haagse kunstacademie. Hij heeft een grote bijdrage geleverd tot vernieuwing van het tekenonderwijs.

Sfeer is belangrijk

In zijn in Nederland ontstane tekeningen en schilderijen is weinig invloed terug te vinden uit de Bauhaus-periode. "Het heeft zeker vijftig jaar geduurd voordat ik als kunstenaar enigszins mezelf was," zou hij later in een interview verklaren. In zijn tekeningen en schilderijen maakte hij, net als in zijn fotowerk, gebruik van onscherpte. Sfeer is belangrijk. Details worden alleen gebruikt als ze nodig zijn.

Portretten

De kunstenaar was ondanks zijn vele landschappen en stillevens vooral een portrettist. Hij liet ongeveer 7000 portretten na, geschilderd, gefotografeerd en vooral getekend. "Da ich ein Porträtist bin, steht mir der Mensch vor der Kunst. Ohne die Menschen gäbe es sie nicht." Paul Citroen portretteerde vele bekende persoonlijkheden als: Gerrit Kouwenaar (1967), K. Schippers (1971), Peter Vos (1974), Metten Koornstra (1976) en Liesbeth List (1979). Enige jaren voor zijn dood zei hij tijdens een vraaggesprek: "Ik vind het weliswaar niet prettig, maar toch ook niet onbillijk om te sterven." Paul Citroen overleed op 13 maart 1983 in Wassenaar.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Kunstbegrip en Kijken naar Kunst als u meer wilt weten over kunstenaars en kunststromingen.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: meer geschiedenis

Biografie

Met 'Uit de kunst' van Ruud van Capelleveen komt u veel te weten over belangrijke kunststromingen en kunstenaars. De auteur koos interessante voorbeelden. De belangrijkste kunststromingen tussen de renaissance en de twintigste eeuw komen in deze uitgave ter sprake. 'Uit de kunst' is een gevarieerde bundel over kunst en kunstenaars.
Uit de kunst

In 'Kijken naar kunst' staan honderdvijftig interessante en fraai geïllustreerde verhalen van Ruud van Capelleveen over opmerkelijke kunstenaars. Hij koos interessante voorbeelden.
De belangrijkste kunststromingen tussen de renaissance en de twintigste eeuw komen in deze uitgave ter sprake.
Kijken naar Kunst

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.