Drie oorlogen

Eerste Wereldoorlog, Tweede Wereldoorlog en Koude Oorlog

Maarten van Rossem liet in 'Drie oorlogen' zijn licht schijnen over de 'kleine geschiedenis van de twintigste eeuw'. Het boek behandelt achtereenvolgens de Eerste Wereldoorlog, de Tweede Wereldoorlog en de Koude Oorlog.
'Drie oorlogen' is een eigenzinnige uitwerking van zijn hoofdstukken met de titels 'Balans van de twintigste eeuw' in het interessante en bij vlagen humoristische 'Amerika voor en tegen' en het luisterboek 'De Tweede Wereldoorlog in 28.215 woorden'.
Aan het einde van de twintigste eeuw verschenen een groot aantal studies over de historische samenhang vanaf het begin van de Eerste Wereldoorlog tot en met de implosie van de Sovjet-Unie. Deze periode van 1914 tot 1991 wordt door historici ook wel aangeduid als de 'korte twintigste eeuw'. In 'Amerika voor en tegen' geeft Maarten van Rossem aan dat hierdoor geweld wordt aangedaan aan de voorgeschiedenis. De Eerste Wereldoorlog kwam immers niet zo maar uit de lucht vallen. De basis hiervoor werd aan het einde van de negentiende eeuw gelegd.

Korte twintigste eeuw

Op 28 juni 1914 loste de Bosnisch-Servische terrorist Gavrilo Princip de eerste schoten van de Eerste Wereldoorlog toen hij op de Oostenrijkse troonopvolger Franz Ferdinand en zijn echtgenote in Sarajevo vuurde. Deze dubbele moord leidde binnen enkele weken tot een groot internationaal conflict en zonder de Eerste Wereldoorlog zou Lenin geen kans gemaakt hebben om een revolutie in Rusland te ontketenen. Zonder de Eerste Wereldoorlog zou ook Adolf Hitler waarschijnlijk geen kans hebben gekregen om de macht te grijpen in Duitsland. Zonder Hitler geen Tweede Wereldoorlog en jodenvervolging en zonder de Tweede Wereldoorlog geen Koude Oorlog. Deze periode is een coherent geheel, waarbij de gebeurtenissen logische gevolgen kregen. Maarten van Rossem is als geen andere Nederlandse historicus in staat om op toegankelijke wijze de verbanden in deze periode aan te tonen en van commentaar te voorzien.
In 'Amerika voor en tegen' tekende Van Rossem op: "De eerste historicus die het concept van de korte twintigste eeuw op overtuigende wijze gebruikte bij de constructie van een omvangrijke monografie was de marxist Eric Hobsbawm in zijn 'Age of extremes', dat al in 1994 verscheen." In deze uitgave noemt Maarten van Rossem ook 'Dark Continent: Europe's twentieth century' van de Engelse historische Mark Mazower en de 'Oxford history of twentieth century' onder redactie van Michael Howerd.

Koude Oorlog

Hoewel de belangstelling van veel kopers van 'Drie oorlogen' vooral zal gaan naar de verhandelingen over de twee wereldoorlogen kan het deel over de Koude Oorlog toch voor een verrassing zorgen. We denken hier veel over te weten, omdat we deze tijd zelf, geheel of gedeeltelijk, hebben meegemaakt en bijna dagelijks door journalisten op de hoogte werden gehouden. Gebeurtenissen blijken in de praktijk toch moeilijk inschatbaar. Veelal ontberen we de achterliggende kennis - die vaak pas jaren later publiekelijk bekend raakt - om een overwogen oordeel te vellen. Zo zullen velen zich niet gerealiseerd hebben waarom de invloed in Oost-Europa na de Tweede Wereldoorlog zo vanzelfsprekend was voor de Sovjet-Unie. Ook heeft u misschien niet begrepen dat ook de leiders in de Sovjet-Unie bang moeten zijn geweest voor de bommen en andere militaire toepassingen die de Verenigde Staten konden inzetten. Voor hen was het net zo gewoon om uit te gaan van de slechte bedoelingen van het Westen als andersom het geval was.

Gedeeld Europa

Na de Tweede Wereldoorlog werd Europa in feite doormidden gedeeld. Het was een simpele oplossing, die erg stabiel bleek te zijn. Alleen Berlijn bleef tot 1961 een "vervelende ontstekingshaard. De deling van Europa was een tragisch lot voor Oost-Eurpa en een groot geluk voor West-Europa." West-Europa werd geadopteerd door de Verenigde Staten en kon meedoen in de dominantie van de wereldeconomie. Rusland en Oost-Europa bleven berooid, hoewel de olie-export van de Sovjet-Unie vooral na de oliecrisis in de jaren zeventig de krakende machine van het communistische systeem nog enige tijd aan de gang hield.
Stalin vond dat de aanstichter van zowel de Eerste als de Tweede Wereldoorlog, Duitsland, flink moest meebetalen aan het herstel van de Sovjet-Unie. De Verenigde Staten wilden een liberale economische wereldorde creëren, waarvoor een snel herstel van West-Europa en Japan nodig was. Het herstel van West-Europa zou niet mogelijk zijn zonder het herstel van de Duitse economie. Het conflict over de aanpak van Duitsland leidde tot de blokkade van Berlijn, de deling van Duitsland en het onderlinge wantrouwen. In de jaren vijftig bleek een oplossing van het probleem Duitsland een paar keer een onneembare hindernis.

Wereldmachten

In 1949 lagen in Europa de belangrijkste kaarten op tafel en konden de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie hun peilen richten op gebieden buiten Europa. De twee landen konden hun kracht in 1953 voor het eerst meten in Korea. "Door de Amerikaanse reactie op de Noord-Koreaanse aanval op Zuid-Korea veranderde de aard van de Koude Oorlog." Dit was tevens het beginpunt van de wapenwedloop. De Amerikanen redeneerden dat de Sovjet-Unie Noord-Korea had geholpen om haar territoriale expansie uit te breiden en waren bang, dat het hierbij niet zou blijven. In dit licht is het niet verwonderlijk, dat later zo vasthoudend, zelfs tegen beter in, werd gestreden in Vietnam. De omvangrijke interventie in Vietnam draaide uiteindelijk uit op een pijnlijke nederlaag voor de Amerikanen. In 1975 werden de laatste Amerikanen per helikopter geëvacueerd van het platte dak van de Amerikaanse ambassade naar oorlogsschepen voor de kust.
Ook in andere Derde Wereldlanden kwamen de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten tegenover elkaar te staan. De Russen vonden dat zij revolutionaire bewegingen moesten bijstaan en de Amerikanen vonden dat het hun plicht was om deze landen te behoeden voor het communistische gevaar. Miljoenen mensen stierven in deze strijd.

Cuba

In 1962 kwam het tot een confrontatie tussen Chroetsjtsjov en Kennedy, toen de Russen de Cubanen wilden helpen tegen Amerikaanse pogingen om het revolutionaire regime omver te helpen. Dit leidde tot een confrontatie die tot een kernoorlog had kunnen leiden. Geschrokken werkten de Amerikanen en Russen hierna aan onderhandelingen, die de kans op een kernoorlog zou verkleinen. Bovendien werden later schoorvoetend afspraken gemaakt om ook de toename van kernwapens aan banden te leggen.

Michail Gorbatsjov

De opmerkelijk jonge Sovjetleider Michail Gorbatsjov kwam in 1985 aan de macht. In feite bestond de Sovjet-Unie tot dan toe door een systeem van onderdrukking. Maarten van Rossem schenkt alle eer in 'Drie oorlogen' aan Michail Gorbatsjov. Deze staatsman maakte het Ronald Reagan niet erg moeilijk om mee te gaan in het beëindigen van de wapenwedloop, want Gorbatsjov durfde het aan om de kans op een nucleair treffen laag in te schatten en deed alle concessies. Reagan hoefde hem alleen maar serieus te nemen. Uiteindelijk deed het er immers niet toe hoe vaak je elkaar kon vernietigen. De potentie van de kernwapens om in één keer onze beschaving te beëindigen was immers afdoende.

Implosie Sovjet-Unie

De hervormingsdrift van Michail Gorbatsjov maakte in ruim vier jaar een einde aan de Koude Oorlog en in zes jaar aan de Sovjet-Unie. Ongekend sterke krachten kwamen vrij toen Gorbatsjov aan het einde van de jaren tachtig de kurk uit de fles haalde. Zijn weigering om geweld te gebruiken bij de nagenoeg geweldloze democratisering van Oost-Europa, creëerde uiteindelijk ook de basis voor de verzelfstandiging van de Sovjet-republieken en daarmee het einde van de Sovjet-Unie. Ook aan de politieke loopbaan van Gorbatsjov kwam een einde. "Met de opheffing van de Sovjet-Unie werd de president van die unie, Michail Gorbatsjov, overbodig. Hij trad af op 25 december 1991. In zijn laatste televisietoespraak als president van de Sovjet-Unie zei hij de opheffing van de unie te betreuren."
Gorbatsjov werd opgevolgd door Boris Jeltsin, die de eerste gekozen president werd van een aanzienlijk kleinere Russische republiek.

Maarten van Rossem

Maarten van Rossem is bijzonder hoogleraar aan de Universiteit Utrecht. Hij houdt regelmatig lezingen in het land en bereikte met zijn columns in dag- en weekbladen een breed publiek. Met 'Drie oorlogen' heeft Van Rossem weer een parel toegevoegd aan zijn hoogstaande oeuvre, waarin door zijn bijzondere formulering, de glimlach nooit ver verwijderd is van het feit. Maarten van Rossem komt altijd duidelijk voor zijn mening uit. 'Drie oorlogen' zal door de geïnteresseerden in de geschiedenis van de twintigste eeuw nog lang worden geraadpleegd.
'Amerika voor en tegen' zal een korter leven beschoren zijn, maar is niet minder boeiend. Tijdens de terreuraanslagen in New York in september 2001 zaaiden de televisiejournalisten in Hilversum onrust en hysterie onder de bevolking. In dit spervuur bleef alleen Maarten van Rossem overeind met een heldere analyse. De latere gebeurtenissen hadden u niet verbaasd, als u zijn columns en zijn boek 'Amerika voor en tegen' serieus had genomen. De geschiedenis herhaalt zich nooit, maar kennis hiervan vergemakkelijkt en preciseert de juistheid van uw opinie en perspectief op gebeurtenissen.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we regelmatig aandacht aan de beslissende momenten en belangrijkste personen in de Tweede Wereldoorlog. Lees Tweede Wereldoorlog: de Hoofdrolspelers als u meer wilt weten over de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: meer geschiedenis

Episoden

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.