Nederlands-Indië: land van herkomst

Negri Pan Erkoms

In 1979 bezocht Rudy Kousbroek voor het eerst sinds zijn vertrek na de Tweede Wereldoorlog het land waar hij opgroeide, Nederlands-Indië. Over dit weerzien schreef hij destijds een serie artikelen voor NRC Handelsblad onder de titel 'Terug naar Negri Panerkomst', hetgeen 'land van herkomst' betekent op zijn Indisch. Vijftien jaar later, in 1994, bezocht hij voor een tweede keer Indonesië, toen een film gemaakt werd op basis van de krantenartikelen van Rudy Kousbroek. Deze film van regisseur Frans Hoeben kreeg de titel 'Het meer der herinnering'. In 1995 verscheen een bundeling van de artikelen uit 1979 die Rudy Kousbroek aanvulde met een supplement, waarin hij zijn ervaring van de tweede reis opnam. Dit boek verscheen in 1995 bij Meulenhoff onder de titel 'Terug naar Negri Pan Erkoms'.
Bij beide bezoeken aan voormalig Nederlands-Indië werd Kousbroek getroffen door de achteruitgang van zijn geboorteland. Een hoofdstuk kreeg de niet mis te verstane titel 'Het verloren paradijs'.

Verloren paradijs

"Het is of ik rondloop in een decor" verzucht Kousbroek in 'Terug naar Negri Pan Erkoms'. Het land van herinnering, het land van zijn jeugd, is ook "een vervuild decor". "De smeerboel. De resten plastic overal, het verval, het afgezien hebben van iedere poging er nog wat van te maken [...]." De observaties van Kousbroek zijn scherp en overeenstemmend met dat van andere landgenoten die tot de verzelfstandiging van Nederlands-Indië het land jaren later bezochten. Alleen bezoekers die door de machthebbers werden gefêteerd kwamen tot andere conclusies. Indonesië is een corrupt land geworden, waar niets gebeurt voordat bankbiljetten van eigenaar zijn verwisseld. Gebouwen en infrastructuur worden aan de elementen overgelaten. Wat inmiddels niet is ingestort wordt zo goed en zo kwaad als het kan nog gebruikt. De ingestorte gedeelten blijven liggen, want hersteld en opgeruimd wordt er niet in Indonesië. "Het is of de mensen de hoop hebben opgegeven ooit de rotzooi nog de baas te worden," schrijft Rudy Kousbroek.

Godsdienstfanatici

In de scholen werd in 1994 volgens Kousbroek drie uur per dag uitgetrokken voor godsdienstonderwijs. "In de boekhandels liggen behalve boeken van het type 'hoe wordt ik assistent-boekhouder/secretaresse' voornamelijk religieuze traktaten, met veelbelovende titels als Wajah orang-orang kufur, 'Het gezicht van de ongelovige', door Dr. Abdurrahman Abdul Khalik, vertaald uit het Arabisch en oorspronkelijk verschenen in Saoedi- Arabië [...]. Je ziet blaadjes voor kinderen, bijvoorbeeld Aku Anak Saleh, 'Ik ben een vroom kind', met voorstelbare, of eigenlijk onvoorstelbare inhoud. Het eerste dat ik zag toen ik na aankomst in Medan de televisie aanzette was een kerel met een gezicht als een rijpe papaja, die vanachter een lessenaar aan een uitsluitend vrouwelijk publiek van rijpe papaja's-met-hoofddoeken geduldig stond uit te leggen waarom wereldlijk onderwijs uit den boze is, waarbij door het gehoor telkens nadrukkelijk instemmend werd geknikt."
Het gevolg hiervan, de aansluiting bij Al-Kaida of Al Qaeda en de terreuraanslagen, kende Kousbroek in 1994 nog niet. Een combinatie van geloof en bijgeloof heeft altijd een belangrijke rol gespeeld in het leven in de 'Gordel van Smaragd' en heeft vaak als onderwerp gediend in de Nederlandse literatuur. Aan het begin van de jaren negentig van de twintigste eeuw, na de Golfoorlog, kregen de godsdienstfanatici in veel islamitische landen, zoals Egypte en Pakistan, veel medestanders en volgelingen. De mantel van het geloof dekte de teloorgang door economische teleurstellingen en permanente inhaligheid van de bestuurders perfect af.

Opvoeding

In 'Negri Pan Erkoms' beschrijft Rudy Kousbroek onder meer de kostscholen en interneringskampen waar hij een belangrijk deel van zijn Indische jeugd doorbracht. Hij zag zijn ouders alleen tijdens vakanties. De scholen kenden vele geboden en bijbehorende straffen. Kousbroek denkt dat deze opvoeding behulpzaam is geweest bij het doorstaan van de verschrikkingen in de interneringstijd.
Aan het hoofd van het schoolinternaat van Kousbroek stond het echtpaar Ubu. "Beiden waren fijn-Gristelijk; de uitwerking daarvan is in de beste gevallen al niet gunstig, maar op het beperkte verstand van mevrouw Ubu had het een verwoestend effect: zij meende persoonlijk Gods Wil op Aarde te vertegenwoordigen, en in de uitvoer daarvan door niemand te mogen worden gehinderd." In Brastagi vertelde mevrouw Ubu op een dag aan Rudy Kousbroek, dat hij niet langer in Gods hand was en dat de Here hem voor de volgende ochtend zou laten sterven als hij niet zou bidden om vergeving. Net in die tijd was Rudy gaan twijfelen aan de waarheid van het Evangelie. Kousbroek werd opgesloten in de badkamer, waar de Here hem in zijn goedheid zou laten sterven als hij Hem niet om vergiffenis vroeg. Kousbroek weigerde die nacht te bidden, was ontzettend bang, maar kon mevrouw Ubu de volgende morgen triomfantelijk vertellen dat het bewijs was geleverd: God bestond niet.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: meer geschiedenis

Episoden

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.