Cultuurstelsel in Nederlands-Indië

Wingewest

In 1830 werd het cultuurstelsel ingevoerd in Nederlands-Indië. Dit systeem zou tot 1870 blijven bestaan, want Nederland had geld nodig. Onze kolonie Nederlands-Indië moest een winstgevend gebied worden. De bevolking werd verplicht bepaalde gewassen aan het Nederlandse bestuur te geven. De bevolking van Nederlands-Indië werd uitgebuit, maar in Nederland maakten aanvankelijk slechts weinig mensen bezwaar tegen dit schandalige beleid. Dominee en Tweede Kamerlid Wolter Robert van Hoëvell nam het na 1848 voor de inlanders op. Ook schrijver Multatuli gaf in zijn Max Havelaar aan, dat het koloniale beleid geen zuivere koffie was.

Multatuli

Multatuli maakte zich dertig jaar lang druk over het cultuurstelsel. Zijn boek 'Max Havelaar of de Koffijveilingen der Nederlandsche Handelsmaatschappij' (1860) wordt nu beschouwd als een hoogtepunt in de Nederlandse literatuur. Het beleid in Nederlands-Indië wijzigde pas, nadat bij hongersnoden in Demak en Grobogan de helft van de bevolking was omgekomen. Er ontstond eindelijk oppositie tegen het koloniale beleid.

Oranje Nassau

Als we de geschiedenis van het koloniale beleid bestuderen komen we de naam Oranje Nassau steeds in negatieve zin tegen. Nadat Napoleon definitief verslagen was, werd tijdens het Congres van Wenen besloten dat Nederland een koninkrijk zou worden dat ook het huidige België omvatte. Engeland moest Nederlands-Indië teruggeven en dit gebied werd nu een echte kolonie. De zuidelijke provincies konden het Nederlandse gezag niet accepteren. Koning Willem I trok ten strijde, maar kon de afscheiding niet verhinderen. Nederland hield een ernstige financiële kater over aan het militaire avontuur van Willem I. Nederlands-Indië zou verandering in deze situatie moeten brengen. Het gebied zou net als in de tijd van de VOC Nederland tot economische bloei moeten brengen. Hiervoor was wel een ander beleid nodig, want met specerijen kon niet meer voldoende verdiend worden.

Cultuurstelsel

Het cultuurstelsel werd door Gouverneur-generaal Johannes van den Bosch in 1830 ingevoerd. Het voorstel van de bestuurder verving het landrentestelsel, waarin de inlandse bevolking 2/5 deel van de door haar verbouwde landbouwproducten of een vergelijkbare geldsom moest afdragen aan het koloniale bestuur. "Hier werd een economisch systeem ingevoerd, dat volstrekt indruiste tegen het in het moederland zorgvuldig gekoesterde vrije ondernemerschap," schreef Karel van het Reve over cultuurstelsel in Nederlands-Indië. In het cultuurstelsel werd de inlandse bevolking verplicht om twintig procent van de grond te gebruiken voor gouvernementsproducten. Dit waren producten waarvoor een goede markt bestond in Europa, zoals indigo, koffie, thee, suiker en tabak. De Nederlandse overheid bepaalde de prijs die de inlanders kregen. De Nederlandse Handel Maatschappij (NHM) zorgde voor het transport en de verkoop van de producten uit Nederlands-Indië. Hiermee kon de NHM, waarvan koning Willem I de hoofdaandeelhouder was, grote winsten maken.

Misstanden

Het cultuurstelsel kende vele misstanden. Ambtenaren en inlandse vorsten kregen zogenaamde 'cultuurprocenten'. Zij verdienden aan de opbrengst van de oogst en wezen daarom meestal de beste gronden aan voor de teelt van producten die onder het cultuurstelsel vielen. Soms eisten ze ook meer dan de wettelijke twintig procent landbouwgrond. De inlanders kregen een plantloon, maar deze vergoeding werd steeds veel te laag vastgesteld. Alleen de Nederlandse regering en het koningshuis, dankzij hun aandeel in de Nederlandse Handel Maatschappij profiteerden van het cultuurstelsel. Voor de bewoners van de kolonie was er de hongerdood.

Wolter Robert van Hoëvell

Wolter Robert van Hoëvell (1812-1879) was een goede kennis van Eduard Douwes Dekker, de schrijver die als Multatuli de misstanden in Nederlands-Indië beschreef. Van Hoëvell vestigde voortdurend de aandacht op het lot van de inlanders. Net als Multatuli was hij in Nederlands-Indië in conflict gekomen met het koloniale bestuur. Hij nam in 1848 ontslag. Terug in Nederland gebruikte hij zijn Tweede Kamerlidmaatschap om de positie van de inlandse bevolking van Nederlands-Indië te verbeteren. Hij vergeleek de situatie van de inlanders met die van slaven. Hij schreef verschillende boeken over de misstanden van het cultuurstelsel, waaronder 'De emancipatie der slaven in Nederlands-Indië' (1881). Hij had ook oog voor de onmenselijke situatie in Suriname, waar de slavenhandel nog floreerde. Hierover schreef hij het merkwaardige 'Van slaven en vrijen' (1854), een mengvorm van essay, reisverslag en pamflet.

Afschaffing cultuurstelsel

Na 1848 riepen steeds meer mensen op tot afschaffing van het cultuurstelsel. Vooral de liberale politici bekritiseerden het Nederlandse beleid. De regering ging langzaam overstag, want het economisch voordeel moest behouden worden. De liberalen vroegen en kregen meer vrije concurrentie. Doordat steeds meer particulier initiatief in Nederlands-Indië werd toegelaten, verdween het cultuurstelsel uiteindelijk. In 1870 werd de Suikerwet en de Agrarische Wet ingevoerd. Deze wetten markeerden het begin van een nieuwe episode in de uitbuiting van Nederlands-Indië. Particulieren konden zich nu vrij in de kolonie vestigen.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Door de Nederlandse geschiedenis

'Door de Nederlandse geschiedenis' is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland. Deze auteur toont aan dat geschiedenis buitengewoon verfrissend en boeiend kan zijn.
Door de Nederlandse geschiedenis

Lees verder: meer geschiedenis

Hoofdpagina Geschiedenis
Nederlands-Indië
Nederlands-Indië: einde van een kolonie

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.