Kasteel Gemert

Bolwerk van de Duitse Orde

Tot de Fransen in Nederland kwamen in 1794 was kasteel Gemert een bolwerk van de Duitse Orde. De Franse troepen maakten echter een einde aan dit jarenlange bezit. Ze bezetten het kasteel onder leiding van generaal Oudinot. Hij was de opperbevelhebber van de Franse troepen in Noord-Brabant. De bewoning door de Franse troepen zorgde er bijna voor dat het kasteel er aan ten onder ging, want de gebouwen werden volledig uitgewoond.

Adriaan van Riemsdijk

In 1813 werd het kasteel verkocht aan Adriaan van Riemsdijk. Hij verhuurde het gebouw in gedeelten. Er werd onder meer een fabriek in gevestigd. Daarna kreeg het kasteel verschillende bewoners, waaronder een burgemeester. Jonkheer Scheidius, die ook bewoner was van het kasteel, liet restauraties uitvoeren, omdat hij het kasteel in zijn oude glorie wilde herstellen.

Franse Jezuïeten

In 1881 kocht een kloosterorde het kasteel. Het waren Franse Jezuïeten, die tot de Eerste Wereldoorlog het kasteel zouden blijven bewonen. Zij gingen terug naar Frankrijk om hun dienstplicht te vervullen. In 1883 werd het kasteel getroffen door een brand die veel schade aanrichtte. Daarna werden de kasteelgebouwen gebruikt als missiehuis voor de paters van de Congregatie van de Heilige Geest. Sinds 1970 werd het kasteel de hoofdzetel van de congregatie. Oud-missionarissen van de congregatie komen hierheen om elkaar weer te kunnen ontmoeten.

Heerlijkheid

In de dertiende eeuw was Gemert al een heerlijkheid. In 1249 wordt de heerlijkheid al genoemd, maar de bouw van het kasteel begon vermoedelijk pas tegen het jaar 1400. Zij was voor de helft het eigendom van het geslacht van Gemert en voor de helft het eigendom van de ridders van de Duitse Orde. Dit tweeherenschap heeft nog al eens voor problemen gezorgd. Men vloog elkaar telkens weer in de haren; dat leidde in 1363 tot een echte machtsstrijd. Toen zelfs de kerk van de Duitse Orde het voorwerp werd van plundering en brandschatting, riep de Duitse Orde de hulp in van de hertog van Brabant. Deze legde aan de heer Diederik van Gemert een dermate hoge boete op, dat de man ten slotte gedwongen werd zijn aandeel in de vrije heerlijkheid te verkopen. En zo werd de Duitse Orde de enige eigenaar van het kastelencomplex.

Ontstaan tijdens de derde kruistocht

De Duitse Orde is een geestelijke ridderorde, die aanvankelijk is ontstaan tijdens de derde kruistocht. Kooplieden uit Noord-Duitsland zorgden voor verpleging en vervoer van zieken en gewonde kruisvaarders. De organisatie kwam onder pauselijke bescherming te staan. Door de bezittingen die de orde verwierf en door haar perfecte organisatie kreeg de orde veel macht en aanzien. Die wereldlijke macht is gaandeweg minder geworden, maar de orde bestaat nog steeds.

Twisten tussen Brabant en Gelre

De Duitse Orde heeft zich in alle twisten tussen Brabant en Gelre en in de strijd tussen de partijen in Tachtigjarige Oorlog altijd neutraal opgesteld. Langzamerhand echter verloor de Commanderij, niet alleen bezittingen, maar ook haar kerkelijke rechten buiten de directe heerlijkheid. Daardoor nam de betekenis van de commanderij af. Tegen het einde van de zestiende eeuw woonden er nog slechts enkele bewoners namens de Duitse Orde. Tot dan toe viel de Commanderij Gemert onder het gezag van de landscommandeur van de balije Alden Biesen in Bilzen (in Belgisch Limburg, niet ver van Maastricht), maar daaraan kwam een einde. De landscommandeur werd niet meer uit de Noord- of Zuid-Nederlandse adel gerekruteerd, maar hij werd vanaf dat moment benoemd uit leden van de hoge Duitse adel. De nieuwe commandeur werd Damiaan Hugo, graaf van Schönborn. Hij was kardinaal en prins-bisschop van Spiers en Konstanz en liet in Gemert grote verbouwingen verrichten. Hij wilde Gemert gaan gebruiken als zomerresidentie. Maar, zoals we zagen, kwam daaraan al gauw een einde aan, toen de Franse Revolutie begon.

Fraaie uitgekraagde spietorentjes

Een van de oudste delen van het complex is het zuidwestelijke paviljoen met de fraaie uitgekraagde spietorentjes, dat dateert uit de zestiende eeuw. De daarnaast gelegen poortdoorgang, dateert uit de vijftiende eeuw. Alle andere gebouwen zijn in latere tijden gebouwd, hoewel vele gebouwen op de fundamenten van voorgangers werden opgetrokken.

Ligging

Kasteel Gemert ligt in het centrum van het dorp. Het is officieel niet te bezichtigen, maar de gebouwen zijn vanaf de weg te zien. Via een laantje ten zuiden van de markt is het schilderachtige poortgebouw van het kasteel bereikbaar.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan kastelen. Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen. Kasteel Gemert is opgenomen in Kastelen in Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Kastelen in Nederland 5

Ben Hendriks toont in 'Kastelen in Nederland' de mooiste en interessantste kastelen en buitenplaatsen van Nederland. Ook deze uitgave is weer een genot voor de liefhebber van Nederlandse kastelen. Ben Hendriks laat weer zien dat er in ons land talrijke pareltjes staan.
Kastelen in Nederland 5

Literatuur

Anton van Oirschot, Middeleeuwse kastelen van Noord-Brabant, Delft, 1981.

Kastelen in Brabant, 'van burcht tot landhuis', tentoonstellingscatalogus, 's-Hertogenbosch, 1982.

Esther Becx e.a., Kastelengids van Noord-Brabant, Utrecht, 1999.

Eigen documentatie.

Lees verder over kastelen: meer kasteelinformatie

Kastelen Nederland

Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Kastelen: Van motte tot buitenplaats


Met 'Kastelen in Nederland' laten wij u genieten van de rijkdom van onze vaderlandse geschiedenis en in het bijzonder van de prachtigste en interessantste kastelen en huizen in Nederland.
Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel. Hierdoor krijgt u niet alleen een goede indruk hoe het kasteel in het Nederlandse landschap staat, maar wordt u ook geattendeerd op de uiterlijke bouwkundige bijzonderheden.
Kastelen in Nederland

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.