Kasteelruïne van Valkenburg

Hoogteburcht in Limburg

Hoog boven het stadje Valkenburg in Zuid-Limburg ligt de ruïne van Valkenburg. Het is de enige hoogteburcht die Nederland kent. Je hoeft maar naar het nabije Duitsland te gaan en je vindt langs de Rijn of de Moezel heel veel van dit soort hoogteburchten, maar voor Nederland is Valkenburg uniek. De ruïne op de Heunsberg is alleen bereikbaar vanaf het Grendelplein. Alleen de gotische kapel, de voormalige ridderzaal en wat muurwerk zijn nog herkenbaar.

Middeleeuwen

Hoe oud het kasteel van Valkenburg is, is niet precies bekend, hoewel er al in 1041 wordt gesproken over een kasteel Valkenburg. Waarschijnlijk slaat deze naam echter op een kasteel dat in Oud-Valkenburg stond. Vermoedelijk werd het kasteel van Valkenburg op een uitloper van de Heunsberg gebouwd door de Heren van Heinsberg. Zeker is wel dat er al in 1122 van een belegering van het hoogtekasteel Valkenburg sprake was. In dat jaar werd kasteel Valkenburg verwoest in opdracht van Hendrik V door de troepen van Godfried I van Leuven. In de meer dan vijfhonderd jaar dat het kasteel heeft bestaan, werd kasteel Valkenburg vele malen belegerd. Ook in 1329 werd het kasteel weer verwoest, ditmaal door de Brabantse hertog Jan III, maar steeds weer werd Valkenburg opgebouwd.

Willem van Oranje

In 1568 bezette Willem van Oranje het kasteel gedurende enige tijd, maar hij moest wijken voor de troepen van Alva. Ook Lodewijk van Nassau bezette het kasteel enige tijd in 1574, maar enkele jaren later zijn het weer de Spanjaarden die het kasteel in bezit kregen. In 1632 veroverde Frederik Hendrik stad en kasteel, maar enkele jaren later veroverden de Spanjaarden het kasteel opnieuw. Zo waren kasteel Valkenburg en het stadje afwisselend in handen van de Spanjaarden en van de Staatse troepen.

Franse bezettingstroepen

Daarna, in 1672, bezetten de Franse troepen van Lodewijk XIV, het kasteel van Valkenburg. Dit werd het voorspel tot de definitieve verwoesting van de burcht, want niemand minder dan koning-stadhouder Willem III, gaf opdracht het kasteel van Valkenburg met de daarin aanwezige Franse bezettingstroepen te ondermijnen en op te blazen. Na deze rigoureuze verwoesting werd kasteel Valkenburg nooit meer opgebouwd.

Hoogtekasteel

Op zijn hoogtepunt was het kasteel een schoolvoorbeeld van een hoogtekasteel. Het had vanzelfsprekend niet de beschikking over echte grachten, want daarvoor lag het te hoog, maar men had er op een andere manier voor gezorgd dat het kasteel niet zomaar te bereiken was. Via een zogenaamde dwingel, een toegangsweg tussen hoge muren en rotswanden, werd de bezoeker naar de kasteelpoort geleid. Die dwingel was onder controle van de bewoners, waardoor slechte bedoelingen van de bezoekers konden worden afgestraft door boogschutters bij voorbeeld.

Indeling Valkenburg

Het kasteel bestond uit een grote zaal, met aan één zijde een toren. De zaal had muren van circa 2,50 m dikte, die opgetrokken waren uit breuksteen en Maasgrind. Haaks daarop stond een kleinere vleugel met een kleine toren. Aan de zuidzijde werd het kasteel beschermd door haar hoge ligging. Hier liep de heuvel steil naar beneden, waar een droge gracht was. Behalve de zware muren werd het kasteel ook beschermd door de aanleg van de dwingel.

Heren van Valkenburg

De eerste Heren van Valkenburg stamden uit het geslacht Voeren (Fouron). Een Thibalt van Voeren, die vermeld wordt in 1101 en 1106 huwde met Guda van Valkenburg uit het huis van Heinsberg. Valkenburg gaat dan over naar dit geslacht en enkele ridders met de naam Gozewijn volgen elkaar dan op. Dan komt een aantal geslachten lang het huis Kleef-Heinsburg aan de macht, waarvan Jan I van 1346 tot 1352 de laatste is.

Hertogdom Brabant

Kasteel en stad Valkenburg komen dan in het bezit van het Hertogdom Brabant. De Brabantse hertogen legden een bezetting op het kasteel onder leiding van een drossaard. Die waren er ook in de Tachtigjarige oorlog, toen het kasteel afwisselend in handen was van de Spanjaarden en de Staatse troepen. In de loop van enkele eeuwen zijn er meer dan twintig drossaarden op kasteel Valkenburg geweest. De laatste was Lucas Willem van IJsselmuiden, die drossaard van Valkenburg was van 1667 tot 1672, toen de Fransen het kasteel bezetten en kasteel Valkenburg definitief verwoest werd.

Stichting

In 1798 werden de resten van het kasteel door de Fransen verkocht aan graaf Maximiliaan van Hoen. Door vererving kwam het kasteel daarna in handen van de familie de Villers-Masbourg. In 1919 werd kasteel Valkenburg gekocht door de Catacombenstichting, die de ruïne wilde laten conserveren. In 1924 werd dan de stichting Kasteel van Valkenburg-Limburg opgericht, die het kasteel overneemt. Ook tegen het einde van de twintigste eeuw moesten nog ingrijpende consolidatiewerkzaamheden worden uitgevoerd om de ruïne van Valkenburg in goede staat te houden.

Toeristische trekpleister

Sinds het begin van de vorige eeuw is de ruïne van Valkenburg een toeristische trekpleister geworden voor Zuid-Limburg. Jaarlijks bezoeken erg veel bezoekers het voormalige kasteel.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan kastelen. Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen. De kasteelruïne van Valkenburg is opgenomen in Kastelen in Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Kastelen in Nederland 4

Dit vierde deeltje in de serie Kastelen in Nederland van Ben Hendriks bevat een aantal interessante kasteelbeschrijvingen. In dit deel staan een groot aantal kastelen uit Limburg, zoals Amstenrade, Borgharen, Eijsden, Neercanne en Valkenburg en andere pareltjes uit andere delen van het land, zoals Gelderland, Noord-Holland en Groningen.
In Kastelen in Nederland 4 van Ben Hendriks staan dertig interessante kastelen.
Kastelen in Nederland 4

Literatuur

A.J. Crolla, de Burchtruïne van Valkenburg, Valkenburg, z.j.

Dr. J.G.N. Renaud, Het kasteel van Valkenburg, uitg. ANWB/Ned. Kastelenstichting, 1979, deel XXXIX uit de serie 'Nederlandse Kastelen'.

Wim Hupperetz e.a. (red.), Kastelen in Limburg, burchten en landhuizen (1000-1800), Utrecht, 2005.

Eigen documentatie.

Lees verder over kastelen: meer kasteelinformatie

Kastelen Nederland
Valkenburg Dossier

Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Kastelen: Van motte tot buitenplaats


Met 'Kastelen in Nederland' laten wij u genieten van de rijkdom van onze vaderlandse geschiedenis en in het bijzonder van de prachtigste en interessantste kastelen en huizen in Nederland.
Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel. Hierdoor krijgt u niet alleen een goede indruk hoe het kasteel in het Nederlandse landschap staat, maar wordt u ook geattendeerd op de uiterlijke bouwkundige bijzonderheden.
Kastelen in Nederland

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.