Kasteelruïne Het Valkhof in Nijmegen

Machtige burcht

Het eens machtige kasteel Het Valkhof stond op een van de heuvels aan de Waal in het tegenwoordige Nijmegen. Het grote kasteel heeft de stad eeuwenlang gedomineerd. De middeleeuwse burcht werd in de negentiende eeuw afgebroken. Enkele restanten bleven staan, zoals de Sint Maartenskapel en de Sint Nicolaaskapel. Op de plaats van het kasteel legde men een stadspark aan.

Karel de Grote

Jarenlang werd Karel de Grote genoemd als stichter van de burcht in Nijmegen. Hij trok voortdurend rond door zijn grote rijk en zou ook van tijd tot tijd Nijmegen hebben bezocht. Van de door Karel gebouwde burcht is echter nooit iets teruggevonden. Hoe die burcht er uit heeft gezien is daarom niet bekend. Wellicht was het slechts een houten burcht, want de meeste kastelen begonnen hun bestaan als een houten bouwsel. Het is zelfs de vraag of Karel de Grote ooit een kasteel in Nijmegen heeft bezeten. Het later op deze plaats gebouwde kasteel werd in 1047 verwoest.

Frederik Barbarossa

Omstreeks 1150 begon, in opdracht van Frederik Barbarossa, de bouw van de burcht, waarvan nu nog restanten op het Valkhof te Nijmegen aanwezig zijn. Het werd een grootse burcht, die op haar hoogtepunt de stad Nijmegen en haar omgeving eeuwenlang heeft gedomineerd. Omdat hij geld nodig had verpandde de Roomse koning Willem in 1247 de burcht met alle goederen en rechten, die daarbij hoorden, aan graaf Otto van Gelre. De pandsom werd nimmer afgelost en daarom bleven de burcht en de vroegere Rijksstad Nijmegen vanaf dat moment onder de Gelderse landsheren ressorteren en werd Nijmegen Gelders gebied.

Valkhofburcht

Er zijn nu nog maar enkele resten van de Valkhofburcht over, waaronder de Sint Nicolaaskapel en resten van de Barbarossakapel, die tegenwoordig Sint Maartenskapel heet. De Sint Nicolaaskapel heette vroeger de Karolingische kapel (ooit werd de kapel zelfs aangeduid als De Heydensche kapel), omdat men destijds nog aannam dat de kapel door Karel de Grote gebouwd zou zijn. De kapel lijkt op een verkleinde uitvoering van de kapel in de palts bij Aken, een paleis waar Karel de Grote veelvuldig verblijf heeft gehouden. Nader onderzoek heeft echter uitgewezen, dat de kapel van later datum is. Zij dateert op zijn vroegst uit de elfde eeuw.

Sint Maartenskapel

De Barbarossaruine of Sint Maartenskapel maakte deel uit van een van de grootste gebouwen van het kasteel. In deze noord-zuid verlopende vleugel bevond zich onder meer de ridderzaal, waar zich het belangrijkste leven op het kasteel afspeelde. Aan de noordzijde van deze vleugel bevond zich een oost-west verlopende reeks van andere gebouwen. Een van deze gebouwen was de reuzentoren, de donjon. Deze belangrijke toren stak ver boven alle andere gebouwen uit. Op alle afbeeldingen, die er van de burcht bekend zijn - en dat zijn er vele - neemt de toren een belangrijke plaats in.

Muren

De gebouwen van het kasteel werden omgeven door imposante muren, die vanaf de Waalzijde hoog op de heuvel waren gebouwd. Aan de landzijde, de stadszijde, lag voor de muur een brede droge gracht. De toegang tot het kasteel werd beschermd door een poortgebouw, waaronder de poort, die toegang gaf tot het burchtterrein. De hoofdpoort kon bereikt worden via een brug over de droge gracht.

Graven en hertogen

De Valkhofburcht heeft eigenlijk nooit een landsheer als bewoner gekend, hoewel vele Gelderse graven en hertogen er wel verbleven hebben. De belangrijkste bewoners van de burcht waren de burchtgraven, die namens de landsheer het kasteel hebben bewaard en bestuurd. Meestal lag er een militaire bezetting op het kasteel.

Reinoud II

Een fraai verhaal uit de tijd van de graven van Gelre luidt als volgt: Graaf Reinoud II (1295-1343), die de bijnaam de Zwarte droeg, was gehuwd met een zuster van de Engelse koning Edward III, Eleonora. Er ontstond tussen de beide echtgenoten, zoals dat in een huwelijk gaan kan, een zekere verwijdering. Reinoud wilde de goegemeente laten geloven dat dit kwam omdat Eleonora door melaatsheid, een destijds ongeneeslijke ziekte, zou zijn getroffen. Maar Eleonora wist er wat op te vinden. Tijdens een feest op het Valkhof, waarbij haar man de centrale figuur was, verscheen zij plotseling met haar beide kinderen in de feestzaal. Zij ontblootte haar bovenlijf, opdat een ieder kon constateren dat de verhalen van haar man verzonnen waren... Of het huwelijk daarmee gered was? Hoe dan ook, deze dramatische scène is vele malen in proza en poëzie beschreven.

Bewoners

Enkele belangrijke bezoekers van de burcht in de zestiende eeuw waren Karel van Gelre (1492-1538) en zijn bruid Elizabeth, hertogin van Brunswijk-Lüneburg (1494-1572), zijn opvolger Willem van Gulik, Karel V (in 1546), koning Filips II (in 1549) en de hertog van Alva (in 1568 en 1573).
In de achttiende eeuw werd de Valkhofburcht bezocht door stadhouder Willem V tijdens zijn rondreis door de Republiek. In de voor Oranje moeilijke tijden tegen het einde van de achttiende eeuw kwam de stadhouder met zijn gezin voor een langduriger verblijf naar de Valkhofburcht. Een van die kinderen was prins Willem Frederik (1772-1843), de latere koning Willem I. Het gezin verbleef twee jaar op het Valkhof. Op 24 september 1787 vertrok het gezin weer naar Den Haag.

Verval

Na het vertrek van de Oranjes stond de burcht er eenzaam en verlaten bij. In de loop der eeuwen was er vele malen gegraven en gesloopt in de burcht, want de oorspronkelijk aanwezige tufsteen was al vele jaren lang een begeerd artikel. Bovendien was er gedurende de laatste jaren weinig onderhoud aan de burcht gepleegd; de vele verbouwingen hadden de kwaliteit van de gebouwen behoorlijk aangetast. Toen de Fransen in 1794 de burcht dan ook beschoten, ten einde Nijmegen tot overgave te dwingen, werden er nog meer verwoestingen aan de burcht aangericht. Men besloot het Valkhof te slopen. Herstel zou grote kapitalen gevergd hebben. In augustus 1795 werd het oordeel over de burcht definitief uitgesproken. De tufsteen, die nog over was en andere bouwmaterialen werden aan de meestbiedende verkocht. Met veel moeite werden enkele fragmenten van de oude Valkhofburcht bewaard.

Afbeeldingen

Vele kunstenaars hebben het Valkhof vereeuwigd. Er zijn honderden schilderijen en tekeningen van het kasteel en zijn restanten bekend. Enkele belangrijke kunstenaars zijn: Jan van Goyen (1596-1656), Mattheus Berckeboom (1667-1720), Cornelis Pronk (1691-1759), Hendrik Hoogers (1747-1814) en B.C. Koekoek (1803-1862).

Wandelpark

Het burchtterrein is nu in een wandelpark veranderd. Het park ligt tussen de oprit naar de Waalbrug en de stad; van de stad uit gezien, direct achter het moderne Nijmeegse museum. Vanuit het park heeft men naar het noorden schitterende vergezichten over de Betuwe en de heuvels van de Veluwe en naar het oosten over de Ooypolder, bij helder zicht zelfs tot aan de heuvels van het Montferland. Hoewel er maar weinig resten van de eens zo trotse Valkhofburcht zijn gebleven, is een bezoek aan het park toch zeker de moeite waard.

Valkhofvereniging

De Valkhofvereniging, opgericht in 1978, ijvert voor een herbouw van de oude burcht. Sinds er in de zomer van 2006 een levensgrote, tijdelijke herbouw in stalen buizen en zeildoek van de donjon op het Valkhof heeft gestaan, is ook de Gemeente Nijmegen en het Nijmeegse publiek enthousiast voor een herbouw. Veel wetenschappers denken er anders over en vinden dat het Valkhofterrein niet beroerd moet worden.

Resten

Zo lang het Valkhofterrein niet is herbebouwd, kunt u er rustig rondwandelen en genieten van de twee overgebleven resten van de oorspronkelijke burcht, de Barbarossaruïne (of Sint Maartenskapel) en het exterieur van de Sint Nicolaaskapel, intussen een blik werpend op de machtige rivier de Waal met de fraai vormgegeven Waalbrug.

Valkhofvereniging wil herbouw Donjon

In 2005 werd Nijmegen tijdelijk verrijkt met een donjon, de toren van de oude burcht op het Valkhof. Met behulp van een buizenconstructie, zeildoek en een knappe beschildering was men er in geslaagd de donjon, zoals die vroeger het stadsaanzicht van Nijmegen domineerde enigszins te evenaren.
Valkhofvereniging wil herbouw Donjon

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan kastelen. Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen. De kasteelruïne Het Valkhof in Nijmegen komt ook voor in Kastelen in Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Kastelen in Nederland

Met de serie 'Kastelen in Nederland' laten wij u genieten van de rijkdom van onze vaderlandse geschiedenis en in het bijzonder van de prachtigste en interessantste kastelen en huizen in Nederland.
Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel.
Kastelen in Nederland

Literatuur

G.Th.M. Lemmens (red.); Het Valkhof te Nijmegen; Nijmegen, 1980.

M.J.M. Dongelmans; De Oranjes en het Valkhof 1786-1787. De Oranjes op 's Furstendoms Burcht te Nijmegen 1786-1787; Nijmegen, 1980 (Nijmeegse Studiën, deel IX).

F.M. Eliëns en J. Harenberg; Middeleeuwse kastelen van Gelderland; Rijswijk, 1984.

Jan Vredenberg; Kastelen in Gelderland; Utrecht, Stichting Matrijs, 2013, p. 377.

Eigen documentatie.

Lees verder over kastelen: meer kasteelinformatie

Kastelen Nederland
Valkhof Nijmegen Dossier

In de grootste provincie van Nederland, Gelderland, staat een groot aantal kastelen en adellijke huizen. Deze kastelen zijn nauw verbonden met de Gelderse geschiedenis. Opvallend is ook de grote verscheidenheid. U wordt daar uitvoerig over geïnformeerd in Kastelen in Gelderland. In deze uitgave staan 150 interessante kastelen en landhuizen.
Kastelen in Gelderland


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Kastelen: Van motte tot buitenplaats

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.