Encykast Letter B

Kastelen Lexicon

Kastelen Lexicon met een overzicht van termen, uitdrukkingen en beschrijvingen met betrekking tot kastelen burchten, paleizen, havezaten, borgen, landhuizen en buitenplaatsen.

BAANDERHEER

Een van de landsheer onafhankelijke edelman, die het recht had met zijn eigen leen- en dienstmannen, onder eigen banier, ten strijde te trekken.

BALIER

Het hoofd van een balije.

BALLISTA

Een soort van blijde.

BALJUW

Een ambtenaar, belast met de rechtspraak in een bepaald gebied (voornamelijk in het westen en zuiden van ons land). Hij werd benoemd door de landsheer. In het noorden en oosten van ons land heette deze ambtenaar ook wel drost of drossaard.

BALUSTER

Een stijl van een balustrade.

BALUSTRADE

Een laag hekwerk langs een balkon, trap of terras.

BALIJE

De onderafdeling van een ridderorde.

BANALITÉS

Zie Hererechten.

BANDEROL

Een lintvormig reliëf met opschrift of jaartal.

BANIER

Oorspronkelijk een vierkante vlag, het herkenningsteken van de vorst en hoge edelen; later vaandel in het algemeen.

BANMOLEN

of dwangmolen. De molen van een heer, waarop diens horigen hun graan ter maling moesten aanleveren.

BANNERHEER

Zie baanderheer.

BANRECHTEN

De rechten die een wereldlijk of kerkelijk heer bezat of tot zich had getrokken (waaronder de bloedban).

BARBICAN

De voorpoort van een kasteel of ander verdedigingswerk.

BASEMENT

De fundering voor gebouwen, muren en pilaren. Ook wordt de gehele benedenverdieping hier soms mee aangeduid.

BASSE-COUR

De binnenplaats van een kasteel, waaromheen de huishoudelijke gebouwen en de stallen zijn gelegen.

BASTION

Een lage, al dan niet van metselwerk voorziene, aarden verdedigingswal, vaak in ronde of puntige vorm.

BEDE

Een soort belasting, die (soms vrijwillig) werd bijeengebracht ten behoeve van de landsheer.

BEGRAVEN HOFSTAD

Een hofstad (dit is een erf) omgeven door een gracht. Op vele van dit soort erven waren verdedigbare huizen ontstaan. De term komt veelvuldig voor in het gebied van de Maas in het Westen van ons land, met name in het Westland en op de Zuid-Hollandse eilanden.

BEKLAMPEN

Een oude muur repareren of verfraaien door middel van een bekleding van een dunne laag metselwerk.

BEL-ETAGE

De verdieping van een gebouw boven het souterrain of de begane grond. De belangrijkste verdieping van een aanzienlijk huis.

BEMMEL

De toren uit het schaakspel, in gestileerde vorm voorkomend in de heraldiek.

BENEFICIUM

Een niet-erfelijk leengoed, verkregen als beloning voor verrichte of nog te verrichten (krijgs)diensten.

BERCEAU

Gewelfboog of loofgang, ook loggia genoemd: Een wandelpad, overhuifd met in de vorm van een gewelf gekweekte hagen, en aldus een natuurlijke tunnel vormend.

BERGVREDE

Zie Donjon. Het woord bergvrede wordt meestal gebruikt in samenhang met het verdedigingsaspect van een gebouw.

BESTEKAMER

Zie Gemak

BESTHOOFD

Zie Keurmede

BINT

Een (meestal) houten balk.

BLAZOENERING

Een vakkundige wapenbeschrijving (in de heraldiek).

BLINDTRACERING

De tracering (of maaswerk) in een nis of een dichtgemetseld raam.

BLOEDBAN

Het recht om over misdrijven te mogen oordelen.

BLOKBOEK

Een boek, waarvan iedere pagina in zijn geheel werd gedrukt met een tekst en/of afbeeldingen, die in een enkel blok hout waren gesneden. De pagina werd dus niet uit losse letters gezet, zoals dat later gebruikelijk werd.

BLIJDE

Een soort katapult, waarmee men een grote steen in of tegen een belegerde veste kon schieten.

BOHEEMS GEWELF

Een bolvormig gewelf boven een rechthoekig of vierkant grondplan, waarvan de omtrek groter is dan de diagonaal van de rechthoek of het vierkant.

BOHEEMS GLAS

Glas, vervaardigd in Bohemen, dat onder invloed van weer en wind een paarse kleur verkreeg.

BOLWERK

Een uitspringend, vijfhoekig gedeelte van een verdedigingslinie.

BOOGFRIES

Een reeks van uitgemetselde boogjes als versiering onder een kroonlijst; hierbij worden ronde (rondboogfries) of spitse (spitsboogfries) boogjes onderscheiden.

BOMBARDIER

De bedieningsman van een donderbus.

BORDES

Een verhoogde stoep met treden.

BORG

De benaming van een versterkt huis in de provincie Groningen.

BORGLEEN

De beloning wegens persoonlijke diensten aan een borgman gegeven. Dit is een niet-erfelijk leen.

BORGMAN

De verantwoordelijke man voor de verdediging van een kasteel en als zodanig ondergeschikt aan de kastelein.

BORSTWERING

Een tot borsthoogte opgetrokken weermuur.

BOTTELRIE

De voorraadruimte voor proviand en dranken.

BOTTING

De driejaarlijks geheven belasting in Karolingische tijden om de komst van een rechtsprekende graaf te bekostigen.

BOUWHUIS

Een bijgebouw bij een adellijke woning, meestal naast het voorplein gelegen. Zijn er meer gebouwen, dan vormen deze samen met het hoofdgebouw de basse-cour.

BOVENDORPEL

Een balk boven deur of venster.

BOVENLICHT

Een raam boven een (voor)deur.

BRANDSCHATTING

Een soort boete, opgelegd aan een overwonnen partij, waarmee plundering en brandstichting kon worden voorkomen.

BRODERIE

1. Fijn borduurwerk
2. Laag gesnoeide struikjes op een ondergrond van gekleurde aarde, die zijn aangeplant in geometrische vormen.

BRONKHORSTEN

Een van de partijen in de veertiende-eeuwse twisten tussen de Heeckerens en de Bronckhorsten.

BUITENPOORTER

Iemand die wel bepaalde rechten als poorter (stadsburger) genoot, maar buiten de stad woonde.

BURCHT

In Nederland wordt dit woord door elkaar gebruikt met de woorden slot en kasteel, waarbij steeds de versterkte edelmanswoning wordt bedoeld. In de middeleeuwen sprak men doorgaans over het stenen, het sterke of het hoge huis, dan wel kortweg over het steen of steenhuis.

BURCHTVERLIES

De gevangenis in de kelder van een kasteel, die vaak slechts bereikbaar is door een opening in het gewelf.

BURG

Deze term wordt meestal gebruikt voor de aanduiding van een grote ruimte die is omgeven door een droge of natte gracht en aan de binnenzijde van de gracht een aarden wal of palissade heeft. De burg werd gebruikt als vluchtburcht, waar de gehele bevolking van een dorpsgemeenschap in tijd van nood met have en goed een toevlucht kon vinden. Een burg is dus geen kasteel.

BURGGRAAF

Zie Kastelein.

BUS of BUSSE

Zie Kanon.

BUSKRUIT

De uitvinding van het buskruit in de veertiende eeuw maakte de ontwikkeling van vuurwapens mogelijk. De verdedigende functie van het kasteel werd vanaf dat tijdstip van steeds minder betekenis.

BUURSCHAP

Is in Oost-Nederland de vergadering der dorpsgenoten, die enige zelfstandigheid ten opzichte van de heer bezat; in het algemeen dorp, buurtschap.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan kastelen. Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Kastelen: Van motte tot buitenplaats


Met 'Kastelen in Nederland' laten wij u genieten van de rijkdom van onze vaderlandse geschiedenis en in het bijzonder van de prachtigste en interessantste kastelen en huizen in Nederland.
Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel. Hierdoor krijgt u niet alleen een goede indruk hoe het kasteel in het Nederlandse landschap staat, maar wordt u ook geattendeerd op de uiterlijke bouwkundige bijzonderheden.
Kastelen in Nederland

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.