Muntrecht en kastelen

Kastelen in detail

Het muntrecht was in de middeleeuwen een recht, dat was voorbehouden aan de landsheer en lokale machthebbers, die van hem toestemming hadden gekregen om munten te slaan op hun eigen naam. Voor het Nederland van die tijd waren het aanvankelijk de munten van de graven van Vlaanderen, die hier veelvuldig gebruikt werden. Later kwamen daar ook de munten bij, geslagen namens de bisschop van Utrecht en de graven van Brabant, Holland en Gelre. Ook in Friesland werden door de Friese graven munten geslagen.

Heerlijke rechten

Het muntrecht behoorde dus niet tot de algemene heerlijke rechten, die veel kasteelheren van hun leenheer hadden verkregen, zoals het halsrecht, benoemingsrechten, het banrecht, jacht- en visrecht en vele andere rechten.

Gelre

Maar er waren in het Nederland van toen wel enkele uitzonderingen, want er waren in Gelre twee heren, die in hun heerlijkheid het muntrecht konden uitoefenden.
Er waren in Gelre vier bannerheren. Dat waren volgens een oud rijmpje:

'Bergh de rijkste
Bronckhorst de adelijkste
Baer de oudste
Wisch de stoutste'

Bannerheren

Bannerheren waren heren, die in het bezit waren van een heerlijkheid en wier gebied in principe niet ondergeschikt was aan de graaf van Gelre, maar ze waren directe rekenschap verschuldigd aan de landsheer, onder wie ook de graaf van Gelre viel. In wezen konden ze dus dezelfde rechten uitoefenen als de graven van Gelre. En dat hebben ze vele eeuwen kunnen volhouden, voordat de invloed van de graven, later hertogen van Gelre, te groot werd.
Twee van deze heren, die van Bergh op kasteel Bergh in 's-Heerenberg en die van Bronkhorst op kasteel Batenburg in het Land van Maas en Waal, oefenden zelf het muntrecht uit.

Bergh

Bisschop Walmarus van Keulen verleende in 1346 het recht aan Adam van Den Bergh om in zijn heerlijkheid munten te mogen slaan. Vanaf 1470 was de Berghse munt gevestigd in het nog steeds bestaande muntgebouw. In de periode daarvoor was de munt gevestigd in het stadje 's-Heerenberg bij de oudste poort. Het muntgebouw is tot 1582 in gebruik geweest als munthuis, daarna heeft het gebouw voornamelijk als woonhuis gediend.
De heren van Bergh hebben overigens ook in hun kastelen in Hedel en Stevensweert munten geslagen.
Tijdens een rondleiding in Kasteel Bergh is het soms ook mogelijk om hier zelf een Berghs muntje te 'slaan' op een oude muntpers, die in het muntgebouw aanwezig is. Veel bezoekers vinden het leuk om een dergelijke herinnering aan hun bezoek aan kasteel Bergh mee te kunnen nemen.

Batenburg

Ook in Batenburg werd in de middeleeuwen munt geslagen. Dirk I van Bronkhorst, is waarschijnlijk de eerste heer, die in Batenburg munten heeft laten slaan. Hij zou in 1317 het muntrecht van de keizer hebben gekregen. De kleine gemeenschap van Batenburg zat vermoedelijk niet te wachten op eigen munten, maar de heer van Batenburg zal het geld hebben gebruikt om zijn soldaten te betalen en misschien ook wel een beetje om zijn aanzien te vergroten, uit ijdelheid dus.
Waar die muntslag in die eerste jaren plaats vond is niet zeker. In de Grotestraat in Batenburg staat het huis, waar de latere munt van Batenburg gevestigd is geweest. Dit pand dateert uit de zestiende eeuw, maar of het een voorganger heeft gehad is niet bekend. Op de voorgevel van dit huis is een gevelsteen aangebracht met het opschrift 'De Munte', maar die steen is pas in 1910 hier aangebracht. Het is in Batenburg de enige herinnering aan de muntslag.

Zware straf

Een andere herinnering aan de munt van Batenburg is een koperen ketel, die tegen de Waag in Deventer hangt. Daarin werd in 1434 een muntmeester van Batenburg geëxecuteerd, door hem in de kokende olie te stoppen. Deze muntmeester had stelselmatig gerommeld met de munten die hij sloeg. Hij gebruikte door omsmelting metaal met een te laag gehalte van zilver of goud, waaruit hij zijn munten sloeg en daar stond in die tijd een onmenselijke straf op. Hoewel veel muntmeesters in die tijd zich bezondigden aan dit soort praktijken, is de Batenburgse muntmeester een van de weinigen die deze zware straf moest ondergaan.

Muntwet

Behalve deze twee kasteelheren kregen in de loop der eeuwen veel steden het recht om munt te slaan, maar op den duur leidde het bestaan van zo veel verschillende muntsoorten tot een ongelooflijke chaos. Toen de politieke situatie in het Nederland van toen zich ging stabiliseren en in Noord-Nederland de verschillende provincies zich aaneensloten tot de Verenigde Nederlanden, kwam er langzaamaan een einde aan die grote chaos. Vele muntgelegenheden werden gesloten en de Staten-Generaal ging uniforme eisen stellen. Bij de Muntwet van 1816 van het Koninkrijk der Nederlanden ten slotte, werd het hele muntstelsel sterk vereenvoudigd en geüniformeerd.

Afbeeldingen

Munt van Bergh

Muntgebouw Bergh

Munte in Batenburg

Munt van Batenburg

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan kastelen. Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder over kastelen

Nederlandse Kastelen
Middeleeuwse kastelen

Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Kastelen: Van motte tot buitenplaats


Met 'Kastelen in Nederland' laten wij u genieten van de rijkdom van onze vaderlandse geschiedenis en in het bijzonder van de prachtigste en interessantste kastelen en huizen in Nederland.
Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel. Hierdoor krijgt u niet alleen een goede indruk hoe het kasteel in het Nederlandse landschap staat, maar wordt u ook geattendeerd op de uiterlijke bouwkundige bijzonderheden.
Kastelen in Nederland

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.