Statenbijbel en Synode van Dordrecht

Kerkelijke vergadering

De Synode van Dordrecht van 1618 was niet alleen een kerkelijke vergadering, waarin een oplossing gezocht werd in het verschil van inzicht tussen de remonstranten en de contraremonstranten, de arminianen en de gomaristen, maar ook de kerkelijke bijeenkomst waar het besluit werd genomen tot het maken van een officiële Nederlandse vertaling van de Bijbel: de Statenbijbel.

Kerk en staat

Kerk en staat waren aan het begin van de zeventiende eeuw niet gescheiden. Het politieke conflict tussen stadhouder Maurits (1567-1625) en raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt (1547-1619) is daar een voorbeeld van. Zij waren ook tegenstanders in het kerkelijke conflict over de almacht van God, waarin de godgeleerden Jacobus Arminius (1559-1609) en Franciscus Gomarus (1563-1641) tegengestelde standpunten innamen. Johan van Oldenbarnevelt was armininiaan. Prins Maurits afficheerde zich als gomarist en gebruikte de kerkstrijd tijdens het Twaalfjarig Bestand om af te rekenen met zijn politieke opponent.

Prins Maurits

Prins Maurits en de gomaristen, ook wel contraremonstranten genoemd, stelden zich achter Johannes Calvijn (1509-1564), die geloofde in de absolute almacht van God: God zou reeds voor men geboren werd hebben bepaald hoe iemands leven zou verlopen en of hij al dan niet in de hemel zou worden opgenomen. Deze leer noemen we de leer van de predestinatie.
De arminianen konden niet aanvaarden dat de handelingen en intenties van een mens geen invloed zouden hebben op de eindbestemming hel of hemel.

Synode

De eenheid binnen de kerk moest worden hersteld. Op 13 november 1618 kwam de Synode van Dordrecht voor het eerst bijeen. Het verschil van inzicht was groot. Veel onderwerpen passeerden de revue. De synode werd pas na 180 zittingen op 29 mei 1619 afgesloten.
Aan het begin waren de remonstranten of arminianen ook vertegenwoordigd in de Synode van Dordrecht. Zij werden door hun tegenstanders, de contraremonstranten of gomaristen, echter steeds in de beklaagdenbank gedrukt en weigerden later nog te verschijnen. De synode bekrachtigde een streng calvinistische geloofsbelijdenis. Uiteindelijk werden alle remonstrantse predikanten door de synode uit hun ambt gezet. Ook met Johan van Oldenbarnevelt liep het slecht af. Hij werd wegens hoogverraad ter dood veroordeeld en in mei 1619 op het Binnenhof in Den Haag onthoofd.

Nederlandstalige Bijbel

Om te zorgen dat er geen discussie meer over de uitleg van de betekenis van het Oude en het Nieuwe Testament gevoerd kon worden, besloot men tijdens de Synode van Dordrecht tot het samenstellen van een Nederlandstalige Bijbel. Dit besluit vinden we terug in de notulen van de synode van 19 november 1618: "Ten eerste, of het nodig en de kerk tot voordeel zoude zijn een nieuwe overzetting des Bijbels voor te nemen. Ten andere, op welke wijze deze tot nut en stichting van de Kerken ten bekwaamste zoude kunnen gedaan worden. Ten derde, hoe velen en wien deze arbeid, uit naam der Nederlandse Kerken opgelegd zoude worden."

Statenvertaling

De vertaling geschiedde op kosten van de Staten-Generaal en kreeg daarom de naam 'Statenbijbel'. Net als in Engeland, waar men enkele jaren eerder in 1611 de 'King James Version' als geautoriseerde Bijbelversie aanvaardde, zouden de theologen en taalgeleerden zoveel mogelijk uitgaan van oorspronkelijke bronnen. Het Oude Testament werd uit het Hebreeuws en het Nieuwe Testament werd daarom uit het Grieks vertaald.
In 1618 stelde de Synode van Dordrecht vast dat de Bijbeltekst ook verklaringen kreeg: "Dat zij enige korte verklaringen er bij voegen, waarmede reden gegeven wordt van de overzetting in de duistere plaatsen; maar de waarnemingen der leerpunten daarbij voegen, is noch noodig noch raadzaam." In het Nationaal Archief in Den Haag wordt een eerste proef van de Statenvertaling bewaard met in de kantlijn talrijke correcties en aanvullingen. Opvallend aan dit blad is dat naast de Bijbeltekst een aanzienlijk deel van de pagina in beslag genomen wordt door theologische en taalkundige aanvullingen.

Staten-Generaal

De Staten-Generaal gaven pas in 1625 toestemming om aan het vertaalproject te beginnen. Begin 1628 vond de eerste vergadering van de vertalers van de Bijbel plaats. Er moesten veel problemen opgelost worden over onder meer spelling, taalgebruik en grammatica. De definitieve tekst werd in vergaderingen tussen 1633 en 1635 vastgesteld. In september 1637 werd het eerste exemplaar van de Statenbijbel tijdens een korte en sobere ceremonie gepresenteerd in de Staten-Generaal.

Statenbijbel

De Statenbijbel kreeg na haar verschijning in 1637 een enorme verspreiding. In de eerste twintig jaar werden een half miljoen exemplaren gedrukt. De Statenbijbel zou drieënhalve eeuw richtingbepalend blijven in de Nederlandse kerk.
De betekenis van deze Bijbelvertaling bleek niet alleen te liggen op religieus terrein.
De Statenbijbel was ook van groot belang voor de culturele ontwikkeling en de Nederlandse taal. De Bijbeltekst vormde de basis voor het Algemeen Beschaafd Nederlands (ABN). Veel gezegden en uitdrukkingen die zowel gelovigen als atheïsten vandaag de dag gebruiken komen uit de Statenbijbel. Zo kan de mens "in het zweet zijns aanschijns werken" aan iets dat "een lust voor het oog" is.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: meer informatie over Kerk en Samenleving

Kerk en Samenleving
Protestantisme

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.