Dries van Agt (1931-2024)

Nederlandse jurist en politicus

De Nederlandse jurist en politicus Dries van Agt viel als premier vooral op door zijn niet alledaagse verschijning en zijn opmerkelijke taalgebruik. Als minister van Justitie pleitte hij voor vrijlating van de Drie van Breda. Hij was van 1977 tot 1982 minister-president van Nederland in drie achtereenvolgende kabinetten. Deze kabinetten werden geconfronteerd met ernstige economische en politieke problemen.

Rechten

Andreas Antonius Maria van Agt werd op 2 februari 1931 geboren in Geldrop. Hij was de zoon van een textielfabrikant. Dries van Agt bezocht het gymnasium in Eindhoven en studeerde rechten aan de Katholieke Universiteit van Nijmegen. Hij behaalde zijn doctoraal examen in 1955. Dries van Agt werkte enkele jaren als advocaat in Eindhoven en daarna als jurist bij de ministeries van Landbouw en Visserij en Justitie. Van 1968 tot 1971 was hij hoogleraar strafrecht aan de Katholieke Universiteit van Nijmegen.

Minister van Justitie

Via zijn studievriend Fons van der Stee en Piet Steenkamp kwam Dries van Agt in 1969 in de politiek. Namens de Katholieke Volkspartij (KVP) was hij van juli 1971 tot mei 1973 minister van Justitie in het Kabinet-Biesheuvel. In het daarop volgende kabinet van Joop den Uyl was Dries van Agt viceminister-president en minister van Justitie.

Drie van Breda

Dries van Agt stelde de vrijlating van de wegens oorlogsmisdaden tot levenslang veroordeelde 'Drie van Breda' aan de orde. Er volgden heftige Kamerdebatten. Uiteindelijk aanvaardde de Tweede Kamer de motie-Voogd. De oorlogsmisdadigers Joseph Kotalla, Ferdinand aus der Fünten en Franz Fischer bleven vastzitten in de strafgevangenis van Breda. Kotalla overleed in 1979. De andere twee zouden kort na hun vrijlating in 1989 overlijden.

Lockheed

Van Agt was als minister van Justitie ook betrokken bij de afwikkeling van de omkopingsaffaire van prins Bernhard. De kwestie ging over steekpenningen die de prins kreeg van de Amerikaanse vliegtuigbouwer Lockheed. Het kabinet onder leiding van Joop den Uyl stelde een commissie in. De bevindingen van de commissie en de conclusies van de regering werden op 26 augustus 1976 door minister-president Joop den Uyl in de Tweede Kamer gepresenteerd. Het kabinet zag af van vervolging, maar prins Bernhard moest zijn functies in het bedrijfsleven en bij de krijgsmacht neerleggen.

Kabinet-Van Agt I

Tussen 1977 en 1982 was Van Agt minister-president van drie kabinetten: het Eerste, Tweede en Derde Kabinet-Van Agt. Het kabinet-Van Agt I werd gevormd door de politieke partijen Christen-Democratisch Appèl (CDA) en de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD). Het kabinet kreeg te maken met grote financieel-economische problemen en oplopende werkloosheid. Er dreigden massaontslagen bij grote bedrijven, zoals de scheepsbouwbedrijven Rijn-Schelde-Verolme (RSV), de Amsterdamsche Droogdok Maatschappij (ADM) en de vrachtautofabrikant DAF. In de regeerperiode van het kabinet-Van Agt I vond de troonsafstand plaats van koningin Juliana. De inhuldiging van Beatrix als koningin leidde tot ernstige rellen in Amsterdam.

Kabinet-Van Agt II

Het eerste kabinet van Dries van Agt zat de rit helemaal uit. Dit zou niet het geval zijn bij de twee volgende kabinetten. De regeringspartijen CDA en VVD hadden in 1981 bij de verkiezingen veel zetels verloren. Dries van Agt werd daarom gedwongen om met de PvdA en D66 in zee te gaan. Joop den Uyl werd viceminister en minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Door de politieke en karakterverschillen van Den Uyl en Van Agt ontstonden verschillende aanvaringen. In mei 1982 viel het kabinet.

Kabinet-Van Agt III

Het demissionaire kabinet ging door als rompkabinet met ministers van de partijen CDA en D66. Nieuwe Tweede Kamerverkiezingen werden uitgeschreven voor september 1982. De moegestreden Dries van Agt liet zich overhalen om weer lijsttrekker voor het CDA te worden, maar hij trok zich kort na deze verkiezingen terug. Dries van Agt werd als partijleider opgevolgd door Ruud Lubbers.

Antipoliticus

Dries van Agt had een grote liefde voor de wielersport en bracht verschillende bezoeken aan de Tour de France, waarbij hij in de gelegenheid werd gesteld om de wedstrijd van dichtbij te bewonderen. Dries van Agt is het voorbeeld van een antipoliticus. Een antipoliticus is een politicus die de indruk wekt dat hij eigenlijk niets moet hebben van het politieke bedrijf en eigenlijk liever iets anders had gedaan. Hierdoor lijkt deze politicus gewoner en betrouwbaarder dan andere politici.

Latere functies Dries van Agt

Na een korte periode in de Tweede Kamer trok hij zich terug uit de landelijke politiek. Dries van Agt werd Commissaris van de Koningin in de Provincie Noord-Brabant. Hij zat zijn termijn niet uit. Gedeputeerden hekelden zijn solistische optreden. Hij verruilde dit ambt in 1987 voor dat van vertegenwoordiger van de Europese Gemeenschap in Japan. In de jaren negentig vervulde hij een dergelijke functie in de Verenigde Staten van Amerika. Van Agt bleef zich vanaf de zijlijn ook met de landelijke politiek bemoeien. Zo uitte hij in 1997 openlijk zijn kritiek op Enneüs Heerma en was daarmee medeverantwoordelijk voor diens vroegtijdige vertrek als fractievoorzitter.

Palestijnse vraagstuk

In latere jaren zette Dries van Agt zich in voor het lot van de Palestijnen. Hij kwam tot het inzicht dat de Nederlandse politiek zich te weinig van het lot van de Palestijnen had aangetrokken. Dit gold volgens Van Agt ook voor zijn eigen optreden als premier van Nederland. Dries van Agt kwam in 1999 tot inkeer, toen hij samen met zijn vrouw deelnam aan een pelgrimage van christenen naar het Heilig Land. In Bethlehem raakte hij in gesprek met de Amerikaanse rector van de universiteit van Bethlehem. Van hem kreeg Van Agt voor het eerst te horen in welke deplorabele situatie de Palestijnen zich bevonden. Bijzonder kwalijk vindt Dries Van Agt de rol van Europa. De Europese mogendheden trokken in de vorige eeuw de grenzen in het Midden-Oosten zonder zich iets van de plaatselijke bevolking aan te trekken.

Lidmaatschap CDA

Bij de verkiezingen in 2017 stemde van Agt al niet meer op het CDA. In juni 2021 beëindigde Dries van Agt het lidmaatschap van het CDA. In een verklaring schreef hij dat hij zich niet meer thuis voelde bij deze politieke partij. De belangrijkste reden van zijn vertrek was de opstelling van het CDA met betrekking tot de Palestijnse kwestie. Volgens Van Agt bleef de partij het hoofd afwenden van het immense leed dat het Palestijnse volk werd aangedaan.

Overlijden

Dries van Agt was sinds 1958 getrouwd met Eugenie Krekelberg. Het paar kreeg drie kinderen en woonde jarenlang in het dorp Heilig Landstichting bij Nijmegen. Dries van Agt werd in 2019 tijdens een toespraak in het gebouw van de Palestijnse Missie in Den Haag getroffen door een hersenbloeding. Hij kampte sindsdien met een broze gezondheid. Het echtpaar verhuisde naar een verpleeghuis in Nijmegen. Dries van Agt overleed op 5 februari 2024 op 93-jarige leeftijd. Volgens de Gelderlander stierf hij 'hand in hand samen met zijn vrouw op een zelfgekozen moment' in Nijmegen. "Ze waren beiden in heel slechte gezondheid." Het echtpaar werd in stilte begraven, waarna zijn overlijden op 9 februari 2024 wereldkundig werd gemaakt.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: meer Politiek

Politiek

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.