Wim Kok (1938-2018)

Nederlandse vakbondsbestuurder en politicus

De Nederlandse vakbondsbestuurder, politicus en premier Wim Kok was van 1994 tot 2002 minister-president van Nederland. Kok werkte in deze jaren met VVD en D66 aan hervormingen in de economie. Privatisering en liberalisering waren de zorgden voor grote veranderingen in het laatste decennium van de jaren negentig. Wim Kok trok zich na zijn tweede kabinet terug uit de politiek. Hij kreeg commissariaten bij Shell, KLM, ING en andere bedrijven, die hij als vakbondsbestuurder en PvdA-lid eerder regelmatig had bekritiseerd.

Vakbeweging

Willem Kok werd op 29 september 1938 geboren in Bergambacht. Hij behaalde de diploma's mulo-B en hbs-B in Gouda. Hij studeerde op Nijenrode en trad daarna in dienst bij het Nederlands Verbond van Vakverenigingen (NVV), waar hij snel carrière maakte. In 1973 werd hij voorzitter van het NVV. Toen het NVV en het Nederlands Katholiek Vakverbond (NKV) in 1981 fuseerden in de Federatie Nederlandse Vakbeweging (FNV) werd Wim Kok voorzitter van de nieuwe vakbeweging. Wim Kok deed in deze periode ook internationaal ervaring op als voorzitter van het Europees Verbond van Vakverenigingen. In 1982 was Kok betrokken bij het Akkoord van Wassenaar, dat FNV en CNV in 1982 met de werkgeversorganisaties sloten. In ruil voor arbeidstijdverkorting gingen de bonden akkoord met loonmatiging. In 1985 verliet hij het FNV als beoogd opvolger van Joop den Uyl in de Partij van de Arbeid (PvdA).

Minister van Financiën en vicepremier

Na de verkiezingen van 1986 en de vorming van het tweede kabinet-Lubbers kwam de PvdA in de oppositie terecht. Joop den Uyl verliet daarop de politiek en Wim Kok werd de nieuwe fractieleider van de PvdA in de Tweede Kamer. In het derde kabinet-Lubbers werkten het CDA en de PvdA samen. Wim Kok werd in dit kabinet minister van Financiën en vicepremier. In deze jaren werd een begin gemaakt aan bezuinigingen op uitkeringen. Vooral de WW en de WAO werden flink versoberd. Wim Kok vroeg tijdens een buitengewoon PvdA-congres op 28 september 1991 nadrukkelijk steun voor dit beleid. In 1993 bracht Kok onder meer wetten tot stand met betrekking tot identificatie bij financiële dienstverlening en melding van ongebruikelijke banktransacties.

Paars kabinet

In 1994 vond de vorming van het eerste 'Paarse' kabinet plaats. In dit kabinet waren de aartsvijanden PvdA en VVD verenigd met D66. Wim Kok bouwde een imago op van onkreukbaarheid en soberheid. De economie maakte een grote groei door, waardoor moeilijke budgettaire besluiten weinig voorkwamen. Financiële meevallers werden gebruikt om de staatsschuld te verminderen. De PvdA moest definitief afscheid nemen van de socialistische ideologie, meende Kok. Hij was hiermee de voorlopen van de omarming van het marktkapitalisme door sociaaldemocraten. Tony Blair (Engeland) en Gerhard Schröder (Duitsland) zouden hem hierin later volgen.

Saai

Het oude vuur van de vakbondsleider was verdwenen. "Wim kok vertoonde zich op de televisie in degelijke bankierspakker, waaraan men desondanks kon zien dat er geen extreme bedragen voor waren neergeteld," schreef Han van der Horst. "De premier straalde een saai soort degelijkheid uit, als van een vermogensbeheerder die je altijd een redelijk rendement kan garanderen, maar nooit grote klappers, omdat hij zo risicovrij mogelijk belegt."

Máxima Zorreguieta

De PvdA boekte een uitstekend verkiezingsresultaat in 1998 waarna de bestaande Paarse samenwerking werd gecontinueerd in een tweede kabinet-Kok. De belangrijkste kwestie in het laatste kabinet-Kok was echter de constitutionele crisis waarmee Nederland geconfronteerd werd na het voorgenomen huwelijk van prins Willem-Alexander met de Argentijnse Máxima Zorreguieta. Wim Kok zweeg maandenlang over deze kwestie terwijl hij in het geheim werkte aan een oplossing. Max van der Stoel werd door Kok naar Argentinië gestuurd om vader Zorreguieta over te halen om niet naar de huwelijksplechtigheid in Amsterdam te komen. Van der Stoel slaagde in zijn missie, waardoor de regering loyaal kon meewerken aan het voorgenomen huwelijk van de kroonprins.

Srebrenica

Het tweede Paarse Kabinet trad op dinsdag in april 2002, een maand voor de verkiezingen, af in verband met het rapport over Srebrenica. Wim Kok vond niet dat hij gefaald had, maar dat er wel een duidelijk politiek signaal gegeven moest worden. Vanuit de PvdA klonk bij het heengaan van Wim Kok uit de Nederlandse politiek enige wanklank. Enkelen, vooral oud-politici, vonden dat Wim Kok zijn partij te weinig had gestuurd. Ze misten bevlogenheid bij de bewindsman. In de zomer van 2010 sprak Wim Kok in een interview met Peter van den Brink en Thijs Broer in Vrij Nederland over het vertrekmoment: "Op zichzelf kan ik de analyse wel delen dat je als premier na verloop van jaren toch een beetje gedeformeerd raakt, minder scherp ziet wat er in de samenleving gebeurt. Dan is het tijd om te vertrekken. [...] Terugdenkend denk ik dat als de aanslagen in New York een paar weken eerder hadden plaatsgevonden, ik eind augustus 2001 niet de moed zou hebben gehad om mijn terugtreden uit de politiek aan te kondigen." Het NIOD-rapport over de val van de enclave Srebrenica was voor Wim Kok de aanleiding om vervroegd af te treden. In 2010 gaf Kok tegenover de journalisten van Vrij Nederland toe dat hij deze geschiedenis nog niet had verwerkt: "Ik neem dit mee in mijn graf. Ik bedoel dat niet dramatisch, maar zo is het."

Latere jaren

Na het aantreden van Jan Peter Balkenende verliet Wim Kok de politiek. Hij aanvaarde commissariaten bij de ING Groep, TPG Post, Shell en KLM. Tijdens zijn politieke loopbaan had hij gesproken over "ordinaire zakkenvullers" en "exhibitionistische zelfverrijking". Dit bleek geen bezwaar meer toen hij zelf werkzaam was in het bedrijfsleven. Hij verdedigde meermaals verdere inkomensstijgingen binnen de top van het bedrijf waar hij op dat moment commissaris was. Wim Kok was van 2009 tot 2013 ook voorzitter van de Club van Madrid. Deze organisatie van zeventig voormalige staatshoofden en regeringsleiders bevorderde de democratie wereldwijd.

Overlijden

Wim Kok overleed op 20 oktober 2018 op tachtigjarige leeftijd in een ziekenhuis in zijn woonplaats Amsterdam aan de gevolgen van een hartkwaal. Nadat de familie in besloten kring afscheid had genomen, volgde in het Concertgebouw in Amsterdam een herdenking. Tijdens deze bijeenkomst noemde PvdA-leider Lodewijk Asscher hem "een reus op wiens schouders zijn opvolgers konden staan."

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: meer Politiek

Politiek

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.