Joost Zwagerman (1963-2015)

Nederlandse schrijver

De Nederlandse schrijver Joost Zwagerman schreef poëzie, romans, novellen, verhalen, essays en columns. Als romancier brak hij in 1989 door met 'Gimmick!' over de Amsterdamse kunstscene in de jaren tachtig. Zwagerman schreef na 2002 geen romans meer. Wel verscheen in 2010 nog het Boekenweekgeschenk 'Duel' en schreef de auteur een groot aantal essays en columns over kunst, cultuur en samenleving.

Opleiding

Johannes Jacobus Willebrordus Zwagerman werd op 18 november 1963 geboren in Alkmaar. Joost groeide op in een katholiek gezin en bezocht na de middelbare school de Pedagogische Academie. Daarna studeerde hij Nederlandse taal- en letterkunde aan de universiteit van Amsterdam. De essaybundel 'Transito' werd in 2007 genomineerd voor de AKO Literatuurprijs. In 2008 ontving hij de Gouden Ganzenveer voor zijn hele oeuvre.

Houdgreep

Joost Zwagerman maakte in 1986 zijn debuut met 'De Houdgreep'. In deze roman trachten de hoofdpersonen hun relatie zuiver te houden in een corrupte wereld. 'Vals licht' (1991) gaf aanleiding tot een rel, omdat sommigen in de hoofdpersoon een bekende quizmaster en zanger meenden te herkennen. Het boek beschrijft de relatie van een letterenstudent en een prostituee. De eerste romans van Zwagerman geven een herkenbaar beeld van Amsterdam in de jaren tachtig. In 'De buitenvrouw' (1994) wordt de liefde, tussen een leraar aan de middelbare school in een Noord-Hollands plaatsje en een collega van Surinaamse afkomst, beschreven.

Essays en interviews

Naast romans schreef Joost Zwagerman ook essays en interviews. Hij publiceerde onder meer in Bzzletin, HP/De Tijd, Maatstaf, De Revisor, Tirade, De Volkskrant, NRC Handelsblad en Vrij Nederland. De laatste jaren schreef voor de Volkskrant. Deze artikelen gingen vooral over beeldende kunst.

Duel

Zwagerman schreef na 2002 vooral gedichten en essays. De verrassing was dan ook groot toen de aankondiging van het Boekenweekgeschenk 'Duel' (2010) kwam. De novelle kreeg veel aandacht, maar kon niet iedereen bekoren. Nieuwe romans zouden niet meer verschijnen.

Kunstliefhebber

In zijn laatste jaren schreef Joost Zwagerman vooral over kunst, maar dit thema komt ook al voor in zijn vroege essaybundels. Hij was een groot liefhebber en kenner van de Amerikaanse cultuur. Ter gelegenheid van zijn vijftigste verjaardag bundelde zijn uitgever stukken over Amerikaanse literatuur, muziek en kunst in 'Americana: omzwervingen in de Amerikaanse cultuur' (2013). Voor deze uitgave maakte Zwagerman een keuze uit de honderden artikelen en essays.

Beeld verplaatst

In 2010 opende Rudi Fuchs in Meermanno in Den Haag de door Zwagerman samengestelde tentoonstelling 'Beeld verplaatst'. Bij deze gelegenheid presenteert uitgeverij De Arbeiderspers het gelijknamige boek, met daarin gedichten van Zwagerman die hij in de loop van de jaren schreef bij het werk van veertien Nederlandse beeldend kunstenaars. Het eerste exemplaar werd aangeboden aan Remco Campert.

Wereld draait door

Ondanks zijn depressies was Joost Zwagerman regelmatig te gast in het televisieprogramma De Wereld Draait Door. Hierin liet hij met aanstekelijk enthousiasme zien waarom kunst zo fantastisch kan zijn. "Met zijn optredens in DWDD nam hij een breed publiek mee in de literaire wereld. Zijn aanstekelijk enthousiasme zorgde ervoor dat je niet anders kon dan meebewegen," zei minister Jet Bussemaker van Cultuur tegen het persbureau ANP. Joost Zwagerman gaf regelmatig kunstcolleges in DWDD en hij deed mee aan het DWDD Pop-up Museum, waarbij bekende Nederlanders een tentoonstelling samenstelden uit kunstvoorwerpen uit de museumarchieven die normaal gesproken zelden te zien zijn.

Submission

Zwagerman was in 2003 en 2004 presentator van het televisieprogramma Zomergasten van de VPRO. Hierin ontving hij onder meer Ayaan Hirsi Ali. Zij presenteerde hierin haar, samen met Theo van Gogh gemaakte, film Submission. Drie maanden later werd Theo van Gogh naar aanleiding van deze film door de radicale moslim Mohammed Bouyeri vermoord. Over deze kwestie en de politieke betekenis hiervan schreef Zwagerman. Zijn politieke belangstelling ging vooral uit naar de PvdA. In 2007 publiceerde hij 'De schaamte voor links', waarin hij de ontwikkelingen bij links Nederland sinds de jaren zestig beschreef. Zwagerman vond dat de PvdA terug moest keren naar de oude idealen van volksverheffing en sociale cohesie.

Door eigen hand

"Ieder jaar proberen in Nederland meer dan dertigduizend mensen zich van het leven te beroven," schreef Zwagerman in 2005. "Bij circa vijftienhonderd mensen slaagt die poging. Dat zijn meer slachtoffers dan er jaarlijks in het verkeer vallen." Zwagerman was geobsedeerd door dit fenomeen en schreef een bundel over zelfmoord: 'Door eigen hand' (2005). In zijn essays over dit onderwerp schreef hij onder meer over zijn relatie met de depressieve Rogi Wieg en de zelfmoordpoging van zijn vader. Zwagerman leek vooral geïnteresseerd in de gevolgen die zelfmoord heeft op de nakomelingen. "Een nabestaande kan worden gekweld door schuldgevoel en zelfverwijt maar ook door het gevoel in de steek te zijn gelaten: heb ik wel genoeg gedaan om de zelfmoord te voorkomen; was het naakte feit dat ik ook besta voor de ander dan niet een reden om de zelfmoord na te laten?"

Overlijden

Joost Zwagerman overleed op 8 september 2015 in Haarlem. Hij liet naast drie kinderen achter uit de verbintenis met zijn jeugdvriendin Arielle Veerman. Op het moment van zijn zelfmoord was zijn partner Maaike Pereboom drie maanden zwanger. Een half jaar later werd zoon Max geboren. Joost Zwagerman werd begraven op de Algemene begraafpaats in Bergen. Na zijn overlijden werd de jaarlijkse Joost Zwagerman Essayprijs in het leven geroepen. Deze prijs is een initiatief van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde en de Van Bijleveltstichting.

Verschrikkelijk

"Het is verschrikkelijk dat het enthousiasme dat hij altijd zo ontzettend goed kon overdragen - dat was ook de kracht van zijn auteurschap - altijd gepaard ging met depressie en manische perioden," zei hoofdredacteur Philippe Remarque van de Volkskrant in het radioprogramma Met het Oog op Morgen. "Dat is hem nu kennelijk fataal geworden." De zelfmoord van zijn vriend in juli 2015 greep hem erg aan, zei uitgever Peter Nijssen van de Arbeiderspers. Joost Zwagerman leed aan de ziekte van Bechterew. Hij zei dit tijdens een interview met HP/De Tijd. Het interview verscheen nadat hij zich van het leven beroofde. "Je groeit als het ware langzaam krom. Bechterew heeft mijn leven totaal veranderd, omdat ik het in vrij heftige mate heb."

Literaire nalatenschap

Zwagerman schonk begin 2015 zijn literaire nalatenschap aan het Letterkundig Museum in Den Haag. Het was een zeer uitgebreid archief en bevatte alle handschriften en uitwerkingen van zijn romans, essays en gedichten. In dit archief zijn ook een groot aantal brieven en e-mails met collega schrijvers en politici. "De rijkdom van zijn leven vind je terug in dit archief," vertelde museumdirecteur Aad Meinderts. Hij denkt dat de schenking niets te maken heeft met zijn zelfgekozen dood. Hij ging verhuizen en had te weinig ruimte voor zijn omvangrijke archief, vertelde Meinderts aan de NOS.

Belangrijke boeken van Joost Zwagerman

Zwagerman schreef veel belangrijke boeken. Naast de reeds genoemde titels verschenen onder meer: 'Gimmick!' (1989), 'Chaos en rumoer' (1997) en 'Zes Sterren' (2002). Dichtbundels van Joost Zwagerman: 'Langs de doofpot' (1987), 'De ziekte van jij' (1988), 'De mooiste vrouw ter wereld' (1993), 'Bekentenissen van de pseudomaan' (2001), 'Roeshoofd hemelt' (2005), 'Tot hier en zelfs verder: De vroege gedichten' (2005), 'Beeld verplaatst' (2010), 'De wereld is hier: een keuze uit de gedichten' (2012) en 'Voor alles' (2014).

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: meer geschiedenis

Biografie

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.