Kasteel Spreeuwenstein in Ouddorp

Kasteel in Zuid-Holland

In Ouddorp op het eiland Goeree in Zuid-Holland ligt al eeuwenlang een onbebouwde heuvel. De heuvel ligt op de hoek van de Waterweg en de Bosweg, juist ten zuiden van het centrum van Ouddorp. Het is bekend dat de heuvel een motte was. Dat betekent dat er een kasteel op heeft gestaan, dat aanvankelijk van hout was en wellicht later in steen werd herbouwd. De heuvel in Ouddorp wordt de motte Spreeuwenstein genoemd. Op een detail van een kaart van A. Steyart uit 1698 is te zien dat de motte toen al niet meer bebouwd was.

Motte

Een motte is een door mensenhanden opgeworpen heuvel, die meestal binnen een cirkelvormige gracht ligt. De grond uit de gracht werd gebruikt om een heuvel binnen de gracht op te hogen. Mottes werden meestal gebouwd in de jaren tussen 1000 en 1250. Nadat de heuvel was ingeklonken werd hierop vaak een houten kasteel gebouwd: een plat plateau boven op de heuvel werd met staande houten palen omringd. Daarbinnen werd een van hout gebouwde toren opgetrokken. In latere jaren werd veelal, zowel de houten afrastering als de toren, in steen herbouwd. Dat gebeurde in lang niet alle gevallen, maar dit gebeurde waarschijnlijk wel bij de stichting van Spreeuwenstein in het begin van de dertiende eeuw.

Heren van Somerland

Spreeuwenstein is ongetwijfeld gebouwd door de heren van Somerland, een geslacht uit Voorne, die deze streek in bezit had. In 1220 blijkt er een Costijn van Somerland te zijn. Hij wordt genoemd als getuige in een akte uit 1220, waarin Dirk van Voorne als schenker optreedt van een stuk land. De zonen van Costijn, Willem en Hendrik, waren in 1229 samen eigenaar van Somerland. Dit Somerland vormde waarschijnlijke een deel van het dekenaat van Voorne. Tot dit dekenaat behoorde de kerk van Ouddorp, die uit het jaar 1200 zal stammen. In 1336 wordt huis Spreeuwenstein genoemd als eigendom van een nazaat van Willem en Hendrik van Somerland en wel Costijn Hendriksz., die getrouwd was met ene Heile. In het begin van de veertiende eeuw vererfde het huis Spreeuwenstein op Jan Costijnsz. Mede hierdoor is aannemelijk dat Spreeuwenstein het familiehuis was van de heren van Somerland.

Bewoners

Latere eigenaren van Spreeuwenstein gaan zich naar het huis noemen. Via huwelijken komt het kasteel in het begin van de vijftiende eeuw in handen van een bastaardtak van de familie van Borsele. Ook deze familie ging zich Van Spreeuwenstein noemen. Weer door huwelijk kwam Spreeuwenstein in 1624 in de familie Van der Horst. De leden van deze familie bekleedden belangrjjke functies, waar onder één als bestuurslid van de Verenigde Oost Indische Compagnie, de VOC. De dochter van Pieter van der Horst, Johanna Alida van der Horst (1682-1717) trouwde in 1705 met Frederik Thomas Ivoy, die heer van Binderen was en kwartiermeester-generaal in het Staatse leger. Van hem stamt de familie Van Hangest d'Ivoy af. Hun zoon Maximiliaan was degene die het huis op de motte heeft laten afbreken.

Overstromingen

Kasteel Spreeuwenstein stond in een gebied dat vaak overstroomd werd. Deze overstromingen veranderden het gebied, voor zover dat niet was ingepolderd, ook voortdurend. Het kan daarom goed zijn dat het kasteel niet continu bewoond is geweest en op een bepaald moment in verval is geraakt. Bovendien werd het gebied vele malen geteisterd door oorlogsgeweld. Zo werd Ouddorp in 1604 geplunderd door troepen onder leiding van admiraal Boey of Boeckaert uit Antwerpen. Het is zeer wel mogelijk dat Spreeuwenstein sedert die tijd zwaar beschadigd raakte en langzaamaan in een ruïne veranderde. Maximiliaan van Hangest d'Ivoy liet de laatste resten van Spreeuwenstein in de achttiende eeuw afbreken en sindsdien is de motte zonder bebouwing gebleven.

Bert en Carla Tuk

Een aantal jaren geleden zijn Bert en Carla Tuk eigenaren geworden van het kasteelterrein. Samen met de historische vereniging de Motte en de Stichting Mottekasteel Spreeuwenstein zijn zij gepassioneerd bezig met de herinrichting van het terrein. Zij willen iedereen laten zien hoe belangrijk deze motte in het verleden geweest is en hoe het er heeft uitgezien. Overigens is het motteterrein een rijksmonument. In de nieuwsbrief van de sKBL, de stichting Kastelen Buitenplaatsen Landgoederen, van november 2017 staat een artikel over dit initiatief van de hand van Helene Blaak.

Luchtopname van Spreeuwenstein

Luchtfoto

Op de luchtfoto zien we hoe de kasteelberg er zonder enige bebouwing tegenwoordig uitziet. Het plateau waarop het kasteel heeft gestaan heeft een diameter van ongeveer veertig meter. Uit archeologisch onderzoek is gebleken dat rond om de burchtheuvel een brede gracht was aangelegd. Ook schijnt Spreeuwenstein aan de noordwestelijke zijde een voorburcht te hebben gehad. Tussen de hoofdburcht en de voorburcht moet een poort hebben gestaan.

Wapen

Het gevierendeelde wapen van de gemeente Ouddorp bestaat uit de blazoenen van de vier in deze voormalige gemeente liggende vier polders. Dit zijn Oudeland (de burcht met de ruiter; het eigenlijke wapen van Ouddorp), Oude Nieuwland (de bogen), West Nieuwland (de papegaai) en Ouden Oostdijk (het kasteel).
Het blazoen van Oudeland is een herinnering aan kasteel Spreeuwenstein. Het is een gestileerde afbeelding van de poort waardoor een ruiter rijdt, maar het is niet bekend of de poort er in werkelijkheid ook zo heeft uitgezien, want er zijn geen afbeeldingen van het kasteel bekend.

Verleden en recreatie

Het is te hopen dat Bert en Carla Tuk er in zullen slagen van de motte Spreeuwenstein een interessante toeristische trekpleister te maken. Kasteel 'Spreeuwenstein moet in de toekomst een plek worden waar het verleden en recreatie samenkomen'.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan kastelen. Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Literatuur

Sierskma, Kl.; De gemeentewapens van Nederland; Utgrecht/Antwerpen, het Spectrum, 1968 (Prisma pocket.

Stöver, Jos; e.a. Kastelen en buitenplaatsen in Zuid-Holland; De Walburgpers, Zutphen, 2000.

Eigen documentatie.

Lees verder over kastelen: meer kasteelinformatie

Kastelen Nederland

Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Kastelen: Van motte tot buitenplaats


Met 'Kastelen in Nederland' laten wij u genieten van de rijkdom van onze vaderlandse geschiedenis en in het bijzonder van de prachtigste en interessantste kastelen en huizen in Nederland.
Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel. Hierdoor krijgt u niet alleen een goede indruk hoe het kasteel in het Nederlandse landschap staat, maar wordt u ook geattendeerd op de uiterlijke bouwkundige bijzonderheden.
Kastelen in Nederland

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.