Moord Theo van Gogh

De dood van een gezonde roker

"Er was iets ontwricht in Nederland in die winter van 2004, en dat wilde ik beter begrijpen. Hysterie is immers wel het allerlaatste dat mensen associëren met een land dat doorgaans door gemakzuchtige buitenlandse verslaggevers als 'flegmatisch' betiteld wordt". Ian Buruma kwam naar Nederland na de moord op Theo van Gogh en schreef een intrigerend verslag over de moordaanslag en de ontwikkelingen die tot de daad van Mohammed Bouyeri voerden. Het relaas verscheen in Nederland bij uitgeverij Atlas onder de titel 'Dood van een gezonde roker'. De titel verwijst naar de website waarop Theo van Gogh in zijn laatste jaren zijn ongenoegen over aspecten van de Nederlandse samenleving ventileerde.

Moord in de Linnaeusstraat

Op 2 november 2004 fietste filmmaker Theo van Gogh over het fietspad door de Linnaeusstraat in Amsterdam. "Toeschouwers zagen hoe Mohammed Bouyeri, een zesentwintigjarige Marokkaanse Nederlander in een grijze regenjas over zijn islamitische gewaad en een gebreid mutsje, Theo van Gogh [...] van zijn fiets schoot [...]. Hij schoot hem, nadat het slachtoffer naar de andere kant van de straat gestrompeld was, koelbloedig in de maag, diverse keren, en trok daarna een groot gekarteld mes en sneed hem de keel door [...]. Nadat hij het mes stevig in Van Goghs borst geplant had, haalde hij een kleiner mes uit een tas te voorschijn, en stak daarmee een pamflet op het lijk, gaf nog een paar harde schoppen tegen het lichaam, ongehaast, volkomen ontspannen, alsof wat hij had gedaan niet opzienbarender was dan het fileren van een vis." Geloof bleek een gevaarlijke component. Met bloed was de rede door Mohammed Bouyeri weggespoeld.

Arrestatie

Nadat Mohammed Bouyeri Theo van Gogh ritueel had afgeslacht, geslachtofferd voor een idee-fixe, maakte hij niet onmiddellijk aanstalten om weg te gaan. Kalm herlaadde hij zijn pistool en liep daarna naar het Oosterpark. De politie was intussen gealarmeerd en trof Bouyeri aan. Bij het Oosterpark ontstond een schietpartij. "Een kogel raakte een politieman in zijn kogelvrije vest. Een andere kogel trof een voorbijganger in zijn been. Vervolgens kreeg Bouyeri zelf een politiekogel in zijn been en werd hij gearresteerd."
Mohammed Bouyeri moet teleurgesteld zijn geweest, want hij wilde als martelaar voor zijn geloof sterven. Dit had hij in het pamflet op het lichaam van Van Gogh gemeld.

Reacties

De Nederlandse overheid trad terughoudend op na de moord op Theo van Gogh. De inhoud van het pamflet van Mohammed Bouyeri bleef geheim en premier Balkenende en andere gezagsdragers zochten de dialoog met islamitische groeperingen. De minister-president bezocht een suikerfeest en een afgebrande islamitische school.
De familie van de vermoorde cineast verweet Balkenende dat hij geen blijk van deelneming aan de nabestaanden gaf. Dit werd ontkend door de Rijksvoorlichtingsdienst. Veel politici kregen verwijten naar hun hoofd geslingerd uit bijna alle geledingen van de Nederlandse samenleving. De overheid zou niet goed opgelet hebben. De vraag of je alle inwoners kunt behoeden voor mensen met verknipte denkbeelden moet echter ontkennend beantwoord worden. Theo van Gogh had persoonlijke beveiliging afgewezen. Hij kon zich niet voorstellen dat hij echt gevaar liep. Theo had zich onvoldoende ingebeeld, dat het duo geloof en dood een macabere dans kan opvoeren.

Mohammed Bouyeri

"Mohammed Bouyeri, een trieste eenling uit een Amsterdamse buitenwijk, wiens maatschappelijke horizon was versmald tot een klein groepje extremisten, maakte deel uit van een gewelddadige grotere wereld, onderling verbonden door internet, cd-roms en msn." Verontwaardiging over de film 'Submission' (Onderwerping) over de positie van de vrouw binnen de islam, die Ayaan Hirsi Ali met Theo van Gogh in 2004 maakte, stak de lont in het kruidvat Bouyeri.
Bouyeri behoort tot de tweede generatie immigranten. Ian Buruma laat in 'Dood van een gezonde roker' een psychiater aan het woord die uitlegt dat de tweede generatie tien keer zoveel kans heeft om schizofreen te worden als een autochtone Nederlander met een vergelijkbare achtergrond. "Het probleem ligt volgens hem (psychiater Bellari) in de noodzaak tot aanpassing vanuit een strikt gereguleerde samenleving aan een vrijere, meer open samenleving. Dat kan leiden tot desintegratie van de persoonlijkheid. [...] Wanneer het integratieproces te snel verloopt [...] kan er kortsluiting ontstaan in zijn 'cognitieve bedrading'."

Tegenslagen

Het leven bestond voor Mohammed Bouyeri uit een reeks teleurstellingen. Aanvankelijk speelde geloof een beperkte rol. Vasten tijdens de Ramadan was zo ongeveer het enige wat hij deed aan zijn geloof. Na de middelbare school schreef hij zich in voor een accountantsopleiding. Later zou hij zich ook aan een studie informatietechnologie wagen, maar ook deze maakte hij niet af. Bouyeri had ook weinig geluk bij de vrouwen. "Als hij werd afgewezen werd hij vaak gewelddadig."
In november 1997 raakte hij betrokken bij een vechtpartij met politiemensen in een coffeeshop. Enkele maanden nadien zou hij bij een sollicitatie worden afgewezen door een negatief politierapport. Niet ten onrechte misschien, want zijn agressiviteit kende geen grenzen. Bij het Vondelpark kwam het een jaar later tot een schermutseling tussen jongeren. Toen de politie verscheen bedreigde hij een van de agenten met een mes. "De eerste keer dat hij uithaalde, miste hij hem slechts op enkele centimeters. De tweede keer schampte hij zijn hals. Nadat hij na twaalf weken cel weer was vrijgekomen, volgde er een nieuwe klap. Mohammeds moeder stierf aan borstkanker." Nadat zijn vader zich in Marokko vestigde, bleef hij alleen in Nederland achter.

Geloof

Mohammed Bouyeri weet iedere tegenslag in zijn leven aan discriminatie. Hij begon zich te verdiepen in het islamitische geloof en wisselde zijn westerse kleding in voor islamitische lichaamsbedekking. "Halverwege 2003 had Mohammed zich helemaal teruggetrokken in het kleine wereldje van een paar gelijkgezinde vrienden en zijn computer. De AIVD noemde hen later de 'Hofstadgroep'." Grote invloed oefende ook de Syrische 'geestelijke' Abu Khaled, die door Hofstad-lid Nouredine bij Mohammed Bouyeri werd geïntroduceerd. "Abu Khaled was iemand van het Ware Geloof, een revolutionair, een moderne profeet, die hem de weg naar de Waarheid kon wijzen. [...] Het vriendenclubje kwam, soms met 'de sjeik' zelf, bij elkaar in Mohammeds flat en speelde er dvd's af op zijn laptop, afkomstig van schemerige websites of doorgegeven door andere adepten. Behalve vele executies in het Midden-Oosten was daarop ook te zien hoe buitenlandse ongelovigen door heilige strijders met hoofddoeken en bivakmutsen de keel afgesneden werd. Volgens een ooggetuige raakte Mohammed door deze gruwelijke scènes zichtbaar opgewonden."

Gerechtigheid

Passanten, die op 2 november 2004 getuige waren geweest van de moordactie van Mohammed Bouyeri in de Linnaeusstraat merkten op hoe rustig de moordenaar te werk ging. Deze rust behield hij ook tijdens zijn proces. Zijn advocaat Peter Plasman zat in juli 2005 zwijgend naast Mohammed Bouyeri. Plasman mocht geen verdediging voeren, want Bouyeri erkende de rechtbank niet en vond dat hij alleen verantwoording schuldig was aan de sharia, de wet van Allah. Bouyeri legde slechts één verklaring af, die door de aanwezigen werd omschreven als één van de merkwaardigste toespraken, die ooit in een Nederlandse rechtszaal gehoord zijn. Hierin legde de moordenaar uit dat hij uit overtuiging had gehandeld en niet omdat hij zich als Marokkaan of 'geitenneuker' beledigd voelde. Als het zijn vader was geweest zou hij precies hetzelfde hebben gedaan. De rechtbank in Amsterdam veroordeelde Mohammed Bouyeri tot levenslang.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: meer geschiedenis

Episoden

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.