Cornelis de Houtman (1565-1599)

Koopman en ontdekkingsreiziger

Onder leiding van de ontdekkingsreiziger Cornelis de Houtman bezocht een Nederlandse expeditie voor het eerst Oost-Indië. Hij bezocht daar de eilanden Bali, Java, Madura en Sumatra. Cornelis de Houtman (1565-1599) werd geboren in Gouda. Hij was de zoon van de bekende Goudse bierbrouwer Pieter Jacobszoon de Houtman. Cornelis leerde de beginselen van de zeevaartkunde van Robbert Robbertsz le Canu, de Maritiem deskundige die bekend staat als de 'Schoolmeester van de Grote Zeevaart'.

Spionage

De Nederlandse kooplieden kenden aan het einde van de zestiende eeuw de route naar Indië nog niet. In 1592 werd Cornelis, met zijn broer Frederik, door de Amsterdamse kooplieden naar Lissabon gestuurd om informatie in te winnen over de Portugese handelsroute via Kaap de Goede Hoop naar Oost-Indië. Tijdens hun spionageactiviteiten werden zij ontmaskerd en gevangengezet. Enkele kooplieden kochten hen vrij en in 1594 waren de broers weer in Holland. Negen Amsterdamse kooplieden wilden een vloot naar Oost-Indië sturen voor de inkoop van specerijen. Hiervoor werd de Compagnie van Verre opgericht. Deze vloot zou onder commando van Cornelis de Houtman varen, maar de opdrachtgever had geen admiraal aangesteld. De Compagnie van Verre benoemde een scheepsraad, waarvan de leden op democratische wijze beslissingen moest nemen. Cornelis de Houtman werd het hoofd van de koopmannen.

Eerste Schipvaart

De reis van Cornelis de Houtman naar Indië staat bekend als Eerste Schipvaart. De schepen Mauritius, Amsterdam, Hollandia en de Duyfken vertrokken in april 1595 met 249 bemanningsleden. De reis verliep niet zonder problemen. Door vitaminegebrek kregen de bemanningsleden last van scheurbuik. Op het kleine eiland Nosy Maritsa in Madagaskar werden zeventig Nederlandse zeelieden begraven. De voornaamste doodsoorzaak was scheurbuik. Volgens de historicus J.M.J. de Jonge en H.D. Tijdeman maakte De Houtman ruzie met kapitein Jan Meulenaer, koopman Gerrit van Beuningen en anderen. Cornelis de Houtman was ondiplomatiek. Hij zou onverstandig opgetreden hebben en geen tucht en orde hebben kunnen houden. Mede hierdoor werd de eerste tocht naar Oost-Indië geen succes. Tijdens latere reizen zou er geen scheepsraad meer zijn.

Bantam

De schepen volgden de routebeschrijving, die Jan Huygen van Linschoten tijdens een reis met Portugese schepen had gemaakt. Het hoofddoel van de Eerste Schipvaart was het eiland Bantam op de noordwestkust van Java. Bantam was het centrum van de handel in peper. De prijs van peper was hoog, omdat de peperplant alleen in een vochtig tropisch klimaat gedijt. Toch bracht deze eerste Nederlandse reis naar Oost-Indië de kooplieden geen grote winst. Daarvoor was de meegenomen voorraad specerijen te gering. Op 10 augustus 1597 arriveerden twee schepen in Holland. Drie dagen later arriveerde nog een derde schip van de Eerste Schipvaart. De Amsterdam was bij het eiland Bawean in brand gestoken, omdat er niet genoeg bemanningsleden waren om vier schepen te bemannen. Uiteindelijk zouden slechts 89 mannen. Waaronder Cornelis en Frederik de Houtman, terugkeren in Nederland.

Laatste reis

Cornelis en Frederik de Houtman voeren in 1598 opnieuw naar Oost-Indië. Zij maakten deze reis met twee schepen van de Veersche Compagnie. In juni 1599 werd de handelsdelegatie met veel egards op Atjeh ontvangen door de sultan. Er werden handelsafspraken gemaakt, maar daar kwam niets van terecht. De sultan liet voedsel en drank naar de Nederlandse schepen brengen, dat geprepareerd was met een verdovend middel. Nadat de zeemannen waren verdoofd, viel het leger van de sultan het schip aan. Hierbij kwamen Cornelis de Houtman en 27 andere bemanningsleden om het leven.

Herinnering

De broer van Cornelis, Frederik de Houtman, overleefde de aanval. Hij werd enkele jaren later met geschenken van prins Maurits van Oranje-Nassau vrijgekocht en maakte later nog verschillende reizen naar Oost-Indië. Frederik de Houtman overleed in oktober 1627 in Alkmaar, waar hij werd begraven in de Sint-Laurenskerk. De familienaam van Cornelis en Frederik leeft voort in de Houtmankade in Amsterdam en het Houtmansplantsoen in Gouda. In dit plantsoen werd in 1880 een monument opgericht ter herinnering aan de ondernemingszin en koopmansgeest van Cornelis en Frederik de Houtman.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Door de Nederlandse geschiedenis

'Door de Nederlandse geschiedenis' is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland. Deze auteur toont aan dat geschiedenis buitengewoon verfrissend en boeiend kan zijn.
Door de Nederlandse geschiedenis

Lees verder: meer geschiedenis

Hoofdpagina Geschiedenis
Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC)

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.