Deae Nehalenniae

Vondst altaarstukken

In april 1970 deed schipper K.J. Bout tijdens het vissen in de Oosterschelde bij Colijnsplaat een bijzondere vondst. Hij viste brokstukken van twee altaren op. De brokstukken werden voor bestudering naar het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden gebracht. Al snel besloot men de zeebodem verder af te speuren naar oudheden. "Het werd een campagne van bijna vier weken die ons, behalve veel Romeinse dakpannen, andere bouwfragmenten en aardewerk, 104 altaren en beelden opleverde, waarvan 41 stuks praktisch compleet waren," schreef de classicus en geoloog P. Stuart. Hij schreef deze zin in de uitgave 'Deae Nehalenniae', een gids bij de tentoonstelling 'Nehalennia: de Zeeuwse godin, Zeeland in de Romeinse tijd, Romeinse monumenten uit de Oosterschelde'. Deze tentoonstelling was van 17 juni tot 29 augustus 1971 te zien in het stadhuis van Middelburg.

Gebeiteld in steen

Jan van Aartsen (1909-1992), de Commissaris der Koningin in de provincie Zeeland, ontpopte zich in het voorwoord van de tentoonstellingscatalogus als een ware geschiedkundige: "Haar welluidende naam, gebeiteld in steen, is uit een ver verleden tot ons gekomen. Eeuwenlang is die verborgen geweest onder zand en golven. Niemand van de toen levenden wist, dat in een nevelige verte bewoners en bezoekers van deze lage landen aan de zee aan de draagster van de naam, de godin Nehalennia, hun offers hadden gebracht als het lot hun gunstig was geweest."
Jan van Aartsen schreef een zinnig voorwoord en verzandde niet op de overtreffende trap van verheerlijking, waarmee politici meestal de hemel bestormen.

Nehalenniatempel van Colijnsplaat

Leendert Louwe Kooijmans, later als hoogleraar aan de Universiteit van Leiden en destijds als curator verbonden aan het Rijksmuseum van Oudheden, schreef onder de titel 'De Nehalenniatempel te Colijnsplaat' een studie over Nehalennia.
De vondsten tonen duidelijk aan, dat er sprake was van een heiligdom bij de belangrijke vaarroute naar Engeland, schreef Louwe Kooijmans. Uit de bijzonder goede conditie van de stenen, die in de klei beschermd zijn geweest tegen alle aantasting, blijkt dat de altaren maar kort onderhevig zijn geweest aan de intensieve verwering in de zilte zeelucht van Zeeland." De historici concludeerden hieruit dat de Nehalenniatempel in 270 na Christus, spoedig na het afbreken van het Romeinse gezag in Zeeland, in zee verdween.
De historici concludeerden dat opgeviste altaren geen brandofferaltaren waren. De altaren hadden alleen een decoratieve functie. "Zij werden ter opluistering van het heiligdom opgericht." De altaren hadden bijna altijd de vorm van een fronton. Bij dertien altaren werd het gedragen door pilasters. Twee altaren hadden halfzuilen. "Het bovenste gedeelte van de nis heeft meestal de vorm van een halve boog en het 'gewelf' ervan is bij negen exemplaren een schelp(vormig baldakijn)."
Volgens Leendert Louwe Kooijmans behoorden de bij Colijnsplaat opgeviste altaren tot een tempelcomplex, dat uit meerdere tempels en bijgebouwen moet hebben bestaan. Hoe dit geheel eruit heeft gezien is helaas niet meer te achterhalen.

Zeevaart

Een mengeling van eeuwenoude plaatselijke religieuze opvattingen en riten zijn in Zeeland vermengd met de godsdienstige ideeën van de Romeinen. Leendert Louwe Kooijmans: "Noch de Romeinen, noch de Kelten en de Germanen hebben ons een heilig boek of een verhandeling over hun religieuze praktijken nagelaten."
We kunnen alleen gissen. De naam Nehalennia is waarschijnlijk van Germaanse herkomst. Vanuit Zeeland waagden schippers, handelaren en avonturiers de oversteek over de gevaarlijke Noordzee naar Engeland. Zij offerden voordat ze op reis gingen. De meesten die een altaar aan Nehalennia hebben gewijd deden dit echter bij terugkomst. Zij waren blij dat ze het hadden overleefd, hadden waarschijnlijk goed verdiend en deze zeevaarders hadden daarom wel wat over voor Nehalennia.
Volgens Louwe Kooijmans losten deze handelaren na terugkomst een belofte in die zij voor vertrek hadden gedaan. Inscripties duiden daarop. De inscripties geven ons ook een indruk van de grote betekenis die de godin Nehalennia aan het begin van onze jaartelling in Zeeland moet hebben gehad. "De monumenten laten Nehalennia vooral zien als een machtige beschermster tegen de gevaren van de zee, aangeroepen door schepelingen uit Germania, Gallia en Britannia."

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Door de Nederlandse geschiedenis

'Door de Nederlandse geschiedenis' is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland. Deze auteur toont aan dat geschiedenis buitengewoon verfrissend en boeiend kan zijn.
Door de Nederlandse geschiedenis

Lees verder: meer geschiedenis

Hoofdpagina Geschiedenis
Geschiedenis Romeinen

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.