Kanunniken en kathedralen

De bouw van een kathedraal

Bij de bouw van sommige kathedralen speelde de bisschop een bepalende rol, maar meestal waren het de kanunniken die zorgden voor de financiering en de begeleiding van de jarenlange bouw van de kerk. Jean Gimpel besteedde in 'De bouw van een kathedraal' een heel hoofdstuk aan de taak en privileges van de kanunnik en het kapittel, dat in de middeleeuwen een hoofdrol speelde bij de bouw van een kathedraal.

Kapittel

In de middeleeuwen had een kapittel een andere betekenis dan tegenwoordig. Het kapittel heeft nu vooral een erefunctie, schreef Gimpel. "In de middeleeuwen was het een college van kanunniken, dat grote voorrechten genoot en dikwijls aan de rechtsmacht van de bisschop onttrokken was." Pas tijdens het Concilie van Trente (1545-1563) werd de verhouding tussen de kanunniken en de bisschop nauwkeurig omschreven.

Kanunniken

Kanunniken waren de bouwheren van de kathedralen. Zij hadden de belofte van gehoorzaamheid en kuisheid afgelegd. Door een besluit van Lodewijk de Vrome verviel de gelofte van armoede. Hierdoor kregen kanunniken levenslang recht op onroerende goederen en mochten ze zelf bepalen aan wie ze hun roerende goederen nalieten. Door dit besluit traden de kanunniken na verloop van tijd uit het gezamenlijke leven: ze kregen een wereldser en een meer individualistisch leven. Kanunniken werden ook niet meer gedwongen te leven in de bisschopsstad. Er waren residente en nonresidente kanunniken, zei Jean Gimpel.
Het kapittel kende een structuur en een groot aantal functies, zoals een kanselier, een schatkistbewaarder en een cantor. Toen de steden in de middeleeuwen begonnen te groeien, stelde men ook meer kanunniken aan. "Langzamerhand wisten de kanunniken hun rechten en privileges te vermeerderen en raakten zij zeer gehecht aan hun gezag, ja zelfs trachtten zij de macht van de bisschoppen te beknotten," schreef Gimpel. Steeds vaker ontstonden juridische geschillen, die meestal in het voordeel van het machtige kapittel beslecht werden.

Kathedralen

Het is daarom niet vreemd dat het machtige kapittel ook de bouw van kathedralen organiseerde. Jean Gimpel trok hier een leuke vergelijking met het heden. Het kapittel trad op als directeur van openbare werken bij de huizen- of stedenbouw. "Problemen van dezelfde orde vroegen om een oplossing: onteigening, financiering, aanbesteding, en er deden zich moeilijkheden voor, die geenszins verschillen van die welke men thans ondervindt bij de uitvoering van grote werken."
De kanunniken stelden tijdens een jaarlijkse vergadering een provisor aan, die toezicht moest houden op de boekhouding en leiding moest geven aan de kerkbouw. De provisor was meestal een kanunnik, maar dat hoefde niet. De vergadering kon ook een leek aanwijzen. "Men koos hem vanwege zijn kennis op het gebied van bouwaangelegenheden of vanwege zijn bekwaamheden als zakenman."

Financiering

De bouw van een kathedraal kostte onnoemelijk veel. De kanunniken zochten steeds naar nieuwe bronnen om door te kunnen gaan met de bouwwerkzaamheden. Jean Gimpel: "De vindingrijkheid waarvan zij in zulke omstandigheden blijk hebben gegeven, steekt die van de ministers van financiën van onze met schuld overladen landen naar de kroon." De biechtvaders moesten de gelovigen er aan herinneren dat oneerlijk verkregen goederen aan de kerk moesten worden afgestaan. Ook legde men soms wat meer agressie ten toon bij kerkcollectes, werden geestelijken die te laat in de mis kwamen beboet en beloofde men vanaf de kansel geestelijke voordelen aan hen die de kerkbouw financierden.
Hiermee waren de mogelijkheden van het kapittel niet uitgeput. Wie in de kerk begraven wilde worden, moest betalen. Een rondreis met relieken was ook een manier om aan geld te komen, maar de verering van deze schatten leidde tot misbruik. Vaak was er twijfel over de herkomst. Het concilie van Lateranen in 1215 bepaalde dat de kerk uitdrukkelijk toestemming moest verlenen voor de verering van een voorwerp. Toch bleven misstanden bestaan: een reepje van het gewaad van de Heilige Maagd of een splinter van het kruis waarop Jezus Christus stierf bleven aantrekkelijke voorwerpen waarmee een kathedraal gefinancierd kon worden.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Door de Nederlandse geschiedenis

'Door de Nederlandse geschiedenis' is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland. Deze auteur toont aan dat geschiedenis buitengewoon verfrissend en boeiend kan zijn.
Door de Nederlandse geschiedenis

Lees verder: meer geschiedenis

Hoofdpagina Geschiedenis
Middeleeuwen

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.