Licht in de duisternis

De opkomst van de straatlantaarn

Voor de moderne mens is het heel gewoon om door verlichte straten te fietsen, maar in vroeger tijden trad na zonsondergang echt de duisternis in. Als door dikke bewolking ook het schijnsel van de maan niet doordrong op aarde, kon je geen hand voor ogen zien. Hierdoor waren de nachten gevaarlijk, want roversbenden lagen in het donker op de loer om hun slag te slaan. Reizigers gebruikten brandend hout, in de vorm van een toorts, als verlichting in de duisternis.

Jan van der Heyden

Om het de boeven wat minder gemakkelijk te maken, gaf de Amsterdamse stadsbestuurder en uitvinder Jan van der Heyden (1637-1712) in de zeventiende eeuw opdracht om straatverlichting te ontwerpen. Voor de door hem geïnitieerde straatverlichting werd raapolie gebruikt. De raapoliebrander bestond uit een pitje, ook wel snotneusje genoemd, dat dreef in een bad van raapolie. Aan het begin van de avond, voor het donker werd, liep een man door de stad om de lantaarns met de hand te ontsteken.

Steenkoolgas

In 1783 gebruikte de Nederlandse natuurkundige Jan Pieter Minckelers (1748-1824) voor het eerst steenkoolgas voor de verlichting van zijn collegezaal in Leuven. Minckelers ontdekte dat, door steenkool te verhitten zonder de aanwezigheid van zuurstof, er een gas ontsnapte dat lichter was dan lucht. Hij beschreef deze vinding in 1784 in een publicatie. Dit lichtgas was geschikt om een luchtballon mee te vullen, maar bleek ook zeer brandbaar en daardoor was het steenkoolgas ook geschikt als lichtbron.
Rond 1825 werden in Rotterdam en Amsterdam de eerste fabrieken in Nederland gebouwd voor de productie van gas, dat werd onttrokken uit steenkool. In feite waren dit de eerste nutsbedrijven en voorlopers van de moderne energiemaatschappijen. Het in deze fabrieken gemaakte gas werd voornamelijk gebruikt voor de verlichting van steden.

Elektrisch licht

Thomas Edison (1847-1931) heeft tijdens zijn leven meer dan duizend uitvindingen gedaan. De belangrijkste zijn de grammofoon, de film, de microfoon, het meerlijnige telegraaftoestel, de telefoonzender.en de gloeilamp. Na de uitvinding van de elektrische lamp veranderde alles.
Tot Thomas Edison de gloeilamp ontdekte, moest men iets verbranden om licht te krijgen. Dat is niet het geval bij een elektrische gloeilamp; daarin wordt een draad zodanig verhit, dat hij gaat gloeien zonder onmiddellijk te verbranden. De gloeidraad van een gloeilamp moet zich in een luchtledige ruimte bevinden. Doordat er geen zuurstof is kan de gloeidraad niet verbranden.
In 1891 startte de familie Philips met de productie van gloeilampen. Enkele jaren later werd door Philips een begin gemaakt met de internationale marktbewerking. Anton Philips reisde heel Europa af om gloeilampen te verkopen. In 1900 was Philips al een van de grootste gloeilampenfabrieken van het Europese vasteland.
Rond 1920 waren de meeste Nederlandse woningen voorzien van elektra. Gas werd niet langer voor verlichting gebruikt; niet alleen op straat, maar ook in de huishoudens werden gas- en olielampen vervangen door elektrisch licht.

Bewustzijn

Wie tegenwoordig 's nachts over Nederland vliegt kan zien dat overal licht brandt. Nederland behoort tot de drie meest verlichte landen ter wereld. Waar je ook loopt of staat; er is altijd wel een lichtpuntje te zien. Ook veel Nederlandse snelwegen zijn na zonsondergang goed verlicht; ook als er nauwelijks verkeer is. Los van het energieverbruik kunt u zich ook afvragen of al dat licht wel echt nodig en goed is.
In de jaren negentig kreeg de Nederlandse overheid oog voor dit probleem. De provincie Gelderland zag in dat licht, naast geluid, een belangrijke hinderbron voor mens en dier was. De provincie Gelderland begon met een stimuleringsproject onder de titel 'De Veluwe donker en stil', dat tot doel had de gestaag toenemende licht- en geluidsbelasting tot staan te brengen. Naast educatie en stimulering van initiatieven of projecten die leiden tot minder licht op de Veluwe, vond deze gedachte ook haar weerslag in het ruimtelijk beleid in de streek- en bestemmingsplannen. De straatverlichting op de A50 tussen Apeldoorn en Arnhem werd buiten werking gesteld, waardoor de weg nu alleen beschenen wordt door koplampen van voortrazende auto's.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Door de Nederlandse geschiedenis

'Door de Nederlandse geschiedenis' is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland. Deze auteur toont aan dat geschiedenis buitengewoon verfrissend en boeiend kan zijn.
Door de Nederlandse geschiedenis

Lees verder: meer geschiedenis

Hoofdpagina Geschiedenis

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.