Limes, de Romeinse grens

Veroveringen vanuit Rome

In de tweede eeuw na Christus strekte het Romeinse Rijk zich uit van Groot-Brittannië en Duitsland in het noorden tot de rivier de Eufraat in het oosten. Honderd miljoen mensen stonden op het hoogtepunt onder Romeins gezag. De omvang van het Romeinse Rijk kan niet op het conto van een bepaalde heerser worden geschreven. De hoofdstad van het Romeinse Rijk was Rome, een stad aan de Italiaanse rivier de Tiber.

Rome

Omstreeks 500 jaar voor Christus werd Rome een vrije en onafhankelijke republiek. Rond 280 voor Christus beheerste Rome het hele Italiaanse schiereiland tot de plaatsen Pisa en Rimini in het noorden. In de volgende 130 jaar ontwikkelde Rome zich tot de grootste politieke macht van het Middellandse Zeegebied: in het westen werd Carthago verslagen en in het oosten werden de hellenistische koninkrijken ingenomen. Historici denken dat de zucht naar prestige de belangrijkste drijfveer voor de oorlogsvoering was. Een Romein kon alleen aanzien krijgen als hij in het leger zijn sporen had verdiend. De Romeinen rekenden keihard af met hun tegenstanders. De veroveringen gingen gepaard met massamoord, platgebrande dorpen en het in slavernij afvoeren van burgers. Julius Caesar (100-44 v.Chr.) was de succesvolste veldheer. Men heeft berekend dat zijn veroveringen het leven hebben gekost aan één miljoen mensen en dat één miljoen gevangenen als slaven werden afgevoerd.

Julius Caesar

Julius Caesar wordt als een politiek genie gezien. Als bevelhebber was hij briljant en meedogenloos. Caesar bouwde een loyaal leger op, waarmee hij in alle landen rond de Middellandse Zee slag leverde. Zijn grootste verdienste was misschien dat hij een eind maakte aan de corruptie binnen de Romeinse republiek. Dit maakte de weg vrij voor een nieuwe bestuursvorm onder keizer Augustus. Onder Caesar werd de grens van het Romeinse Rijk naar het noorden verlegd. "Toen de Romeinse legioenen voor het eerst in ons land doordrongen, was Rome al zeven eeuwen oud," schreef de Nederlandse archeoloog Wim van Es. "In 57 voor Christus drongen Caesars troepen voor het eerst in, of tenminste tot zeer dichtbij het zuiden van Nederland door." Met latere veroveringen kwam de grens van het Romeinse Rijk halverwege ons land te liggen. De brede rivieren, de Rijn en de Waal, vormden natuurlijke barricades, die door de Romeinen gemakkelijk konden worden verdedigd.

Limes en wegen

Een poging van de Romeinen om de Germanen, die later Franken werden genoemd, te verslaan mislukte. De Romeinen trokken zich terug achter de rivier de Rijn. Hierdoor liep de Romeinse limes, de versterkte Romeinse grens, halverwege ons land. Langs de limes kwamen forten en wachttorens. Hiermee moesten de Germanen buiten het Romeinse Rijk gehouden worden. In Katwijk (Lugdunum), Utrecht (Traiectum) en Nijmegen (Noviomagus) bouwden de Romeinen garnizoensplaatsen. Zodra de Romeinen een nieuw deel aan hun rijk toevoegden, werd het wegennet uitgebreid. De beste wegen kregen een dek van kalksteen of platte stenen over een laag grind, waardoor het regenwater in de greppels naast de weg stroomde. Over deze wegen kon het leger snel naar de grens oprukken als gevaar dreigde. Koeriers konden nieuws snel naar alle uithoeken van het Romeinse Rijk brengen: zij legden gemiddeld tachtig kilometer per dag af. Deze wegen verbonden ook de steden met elkaar, waardoor de handel kon floreren.

Muur van Hadrianus

De opvolgers van Julius Caesar staken hun energie in het veroveren van Groot-Brittannië. Zij slaagden niet in hun opzet. Het huidige Schotland kon niet veroverd worden. Enkele kilometers ten zuiden van de huidige grens met Schotland bouwden de Romeinen tussen 122 en 128 de Muur van Hadrianus op, een limes van steen. De Muur van Hadrianus is het meest indrukwekkende overblijfsel van de Romeinse limes in Europa. Deze in opdracht van Hadrianus gebouwde muur heeft een lengte van 117 kilometer en strekt zich uit van de rivier de Tyne naar de Solway Firth. De Muur van Hadrianus was niet bestand tegen een grootscheepse vijandelijke aanval. De muur markeerde de Romeinse rijksgrens. Op regelmatige afstanden bevonden zich poorten en uitkijkposten.

Bezet gebied

Het leven was voor de meeste bewoners onder de Romeinen beter dan voorheen. De Romeinse bezetters brachten stabiliteit en noviteiten. De volken in de bezette gebieden kwamen in contact met een verder ontwikkelde beschaving. Hierdoor werden bijvoorbeeld betere landbouwtechnieken in onze streken geïntroduceerd. Toch werd de Romeinse bezetting door velen niet geaccepteerd. De opstanden werden steeds door het Romeinse leger neergeslagen. Ook de opstand van de Batavieren onder Claudius Civilis in het jaar 69 mislukte. Vanaf de derde eeuw behaalden de Franken successen tegen de Romeinen. Soms kwamen ze met hun veroveringstochten tot ver achter de limes. In de vierde eeuw werden door de Romeinen nog nieuwe forten gebouwd, maar uiteindelijk lieten zij de noordelijke gebieden aan hun lot over. Hiervan profiteerden de Franken, die uiteindelijk tot ver in Frankrijk konden gaan overheersen.

Neder-Germaanse Limes

De Neder-Germaanse limes werd in 2021 op de Werelderfgoedlijst van UNESCO geplaatst. In Nederland zijn negentien vindplaatsen van de Romeinse limes. In Duitsland zijn er vijfentwintig. Het nominatiedossier werd door de Nederlandse provincies Zuid-Holland, Utrecht en Gelderland samen met de Duitse deelstaten Noordrijn-Westfalen en Rijnland-Palts opgesteld. Langs deze oude grens vond men onder meer restanten van wachttorens, legerkampen en wegen.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Door de Nederlandse geschiedenis

'Door de Nederlandse geschiedenis' is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland. Deze auteur toont aan dat geschiedenis buitengewoon verfrissend en boeiend kan zijn.
Door de Nederlandse geschiedenis

Lees verder: meer geschiedenis

Hoofdpagina Geschiedenis
Geschiedenis Romeinen

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.