Willem IJsbrantszoon Bontekoe en de Scheepsjongens van Bontekoe
Scheepsjongens in de haven van Hoorn
Foto Ruud van Capelleveen: De scheepsjongens van Bontekoe op de kade in Hoorn
Op de kaderand in de haven van Hoorn herinneren de scheepsjongens van de Bontekoe aan Willem IJsbrantszoon Bontekoe. Deze schipper en koopman voer in De Gouden Eeuw voor de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) naar Indië. Het was een reis vol gevaar en bijzondere ontmoetingen.Zijn beschrijving van de ongeluksreis werd een grote bestseller in de zeventiende eeuw. 'Journael ofte Gedenckwaerdige Beschrijvinghe van de Oost-Indische Reyse van Willem Ysbrantsz Bonte-koe van Hoorn' verscheen in 1646 en bestond uit drie delen. Lezers van nu kennen het verhaal over de scheepsjongens van Bontekoe meestal van de roman van Johan Fabricius uit 1924, dat op dit reisjournaal was gebaseerd.
Schipper uit Hoorn
Willem IJsbrantsz Bontekoe werd in 1587 in Hoorn geboren in het huis met de gevelsteen De Bontekoe aan de Veermanskade 15. Hij werd op 2 juni gedoopt. Willem werd net als zijn vader en twee van zijn broers schipper. Hij voer die eerste jaren tussen Europese havensteden. In 1608 vervoerde hij bijvoorbeeld zout van La Rochelle naar Danzig. In 1617 maakte hij een reis naar de Levant. Schip en lading werden door Turkse zeerovers veroverd en later door Spanjaarden in beslag genomen. Gelukkig liep het wel goed af met Bontekoe en kwam hij behouden thuis. Op 28 december 1618 voer hij weer uit. Ook deze reis zou bijzonder ongelukkig verlopen. Het is de avontuurlijke reis voor de Verenigde Oost-Indische Compagnie, die hij later zou beschrijven in zijn beroemde reisjournaal.Rampreis
Bontekoe begon met zes andere schepen van de VOC aan de heenreis naar de stad Bantam op Java. Hij was de schipper van de Nieuw Hoorn en voer met koopman Heyn Rol. Na een week kwam het schip in een hevige storm terecht. De Nieuw Hoorn raakte al snel ver verwijderd van de overige zes schepen. Het schip maakte water en de grote mast moest met stevige kabels gespalkt worden. Bontekoe kwam na vijf maanden bij Kaap de Goede Hoop aan, door stormwinden kon hij daar niet landen en hij voer door naar Madagaskar. Toen hij daar aankwam waren er al veertig zieken, maar een landing was daar niet mogelijk vanwege een heftige branding. Ook bij Réunion was de zee onstuimig. Heyn Rol wilde dat Bontekoe doorvoer, maar de schipper besloot toch te landen. "De bemanningsleden vingen honderden duiven en landschildpadden, wat in belangrijke mate bijdroeg aan het weer op de been brengen van de zieken," schreef Gerben Graddesz Hellinga. Later werd een betere landingsplaats gevonden en kon vers water ingenomen worden. Op het eiland Santa Maria kon de bemanning citroenen inslaan, waarmee de scheurbuik bestreden kon worden.Ontploffing
In de Straat van Soenda ging het helemaal mis. Tijdens het tappen van brandewijn in het ruim liet een van de matrozen een brandend kaarslont in het vat vallen. De brandewijn vatte direct vlam en het vuur verspreidde zich snel. Het schip was ook geladen met vaten buskruit. Onder aanvoering van koopman Heyn Rol werden twee sloepen te water gelaten en verliet een deel van de bemanning het schip. Bontekoe voerde de bluswerkzaamheden aan. Men gooide buskruitvaten overboord, maar het lukte niet om het vuur voor te zijn. Toen het schip de lucht in vloog waren er nog 119 mannen aan boord. Bontekoe en een jonge matroos overleefden de ramp. Zij werden opgepikt en in de sloep gehesen. Een barre tocht met weinig water en voedsel begon. Bontekoe liet de mannen van hun hemden zeilen maken en vervaardigde zelf een paar eenvoudige navigatie-instrumenten. Door voedselgebrek maakten sommige bemanningsleden plannen om de jongste scheepsjongens op te eten, maar tot deze barbarij hoefde het gelukkig niet te komen. Een eiland voor de kust van Sumatra kwam op tijd in zicht.Batavia
Op Sumatra kregen ze het aan de stok met de inheemse bevolking. Met brandende stokken werden de inboorlingen verdreven. Uiteindelijk kon contact gemaakt worden met de langsvarende vloot van Frederik Houtman, die de 56 overlevenden vervoerde naar Batavia.In Batavia werd Willem IJsbrantszoon Bontekoe vriendelijk ontvangen door gouverneur-generaal Jan Pieterszoon Coen. Bontekoe en Coen waren tijd- en plaatsgenoten. Ze kenden elkaar van de lagere school in Hoorn. Deze ontmoeting vormt het begin van het vervolg van het verhaal van Bontekoe. Coen benoemde de schipper uit Hoorn als bevelhebber van een schip dat handelsmissies moest uitvoeren naar de Molukken. In april 1622 stelde Coen hem aan als commandeur van een van de acht schepen die onder admiraal Reyersz China tot handel met de VOC moest dwingen.
China
Bontekoe kwam in juni 1622 aan bij de door Portugal beheerde handelspost Macau. Toen de diplomatieke middelen waren uitgeput, wilde de VOC Macau met geweld innemen. De VOC-schepen begonnen met een beschieting. Hierna volgde een bestorming met zeshonderd man. Macau werd krachtig verdedigd door de Portugezen. De Nederlanders verloren 130 man bij deze aanval. De vloot van Cornelis Reyersz voer na de mislukte bestorming verder naar Taiwan, waar de Nederlanders al een handelspost hadden. De VOC wilde ook een vestiging op de eilandengroep Pescadores tussen Formosa en China, maar de Chinese gouverneur van Pescadores wilde geen handelsbetrekkingen met de VOC aanknopen. Cornelis Reyersz bedacht een vreemde tactiek: hij wisselde terreur af met voorstellen om vreedzaam handel te drijven. Uiteindelijk leken de Chinezen tot een oplossing van het probleem te willen komen, maar dit bleek een valstrik: de op kust verblijvende Nederlanders werden gevangengenomen en de Chinezen stuurden vijftig branders op de Nederlandse vloot af, die grote schade aan de vloot van Reyersz toebracht. China had nogmaals duidelijk gemaakt alleen op Formosa met de Hollanders handel te willen drijven.Terugreis
Admiraal Cornelis Reyersz splitste de vloot. Hij voer zelf met een deel van de schepen naar Formosa. De achterblijvende schepen zeilden tot februari 1624 onder bevel van Bontekoe in de Chinese wateren. Toen zijn contracttijd voorbij was, dirigeerde Bontekoe zijn vloot naar Batavia. Vandaar keerde de Hoornse schipper als gezagvoerder van de Hollandia terug naar Nederland. De narigheid was nog niet voorbij. Ook de terugreis van Bontekoe vulde een groot aantal bladzijden in zijn journaal. Op deze reis maakte hij de zwaarste storm in zijn loopbaan als schipper mee. Zijn schip maakte water en dit water vermengt met peper, de handelswaar die op de terugweg naar Nederland werd meegevoerd, verstopte de pompen. Slechts met grote moeite kon de bemanning voorkomen dat het schip zonk. Bontekoe liet een aantal kanonnen en een deel van de lading overboord gooien, zodat het schip hoger in het water kwam te liggen. Ook de andere twee schepen van het konvooi kregen het zwaar te verduren. Een schip zonk en de andere verloor bijna alle masten. Bontekoe gaf enkele ra's aan de bemanning van dit schip om er provisorische masten van te maken. Op Madagaskar kon men even op krachten komen. De stop werd ook gebruikt om reparaties aan het schip uit te voeren.Ierland
De pechreis van Bontekoe was nog niet ten einde. Bij Sint-Helena verhinderde een Portugees schip hem water in te nemen. De resterende kanonnen werden ingezet, maar nadat enkele bemanningsleden dodelijk gewond raakten en hij het gevaar inzag, bond Bontekoe in. Het water werd voorlopig gerantsoeneerd en er werd later water ingenomen. Bontekoe zal spijt hebben gehad van zijn besluit om een Ierse havenplaats aan te doen. Een groot deel van de bemanning weigerde weer aan boord te komen. De gezagvoerder schakelde de burgemeester in om een einde aan de kroegentocht te maken. Bontekoe betaalde de lokale horeca-uitbaters en trok deze betalingen later af van het gage dat de mannen bij aankomst in Nederland kregen.Laatste jaren
Willem IJsbrantszoon Bontekoe keerde op 25 november 1625 terug in de Republiek. Van zijn latere reizen is niet veel bekend. Waarschijnlijk is hij voor zijn houthandel alleen nog naar de Oostzee gevaren. Hij moet wel voldoende verdiend hebben, want hij droeg ruimhartig bij aan de verbouwing van de kerk van de remonstrantse gemeente in Hoorn. Zoals gezegd, verscheen het journaal over zijn reis naar Indië op aandringen van de Hoornse uitgever Jan Jansz Dreutel in 1646. Bontekoe overleed in 1657 in Hoorn; hij heeft een deel van het succes van zijn boek dus nog meegemaakt, maar hij zal zich niet gerealiseerd hebben dat zijn verhaal zolang gelezen zou blijven worden.Scheepsjongens
Het journaal werd tussen 1646 en 1800 zestig keer herdrukt en verscheen in verschillende vertalingen. In de twintigste eeuw zorgde de in Bandung geboren schrijver Johan Fabricius voor een opleving. Hij gebruikte het eerste deel van het journaal van Bontekoe voor een historisch jongensboek. Eind jaren vijftig verscheen in het Vrije Volk een door Piet Wijn getekende stripversie naar het verhaal van Johan Fabricius met een tekst van Hans Jacobs. Het jongensboek van Fabricius werd aan het einde van de jaren zestig door Coen Flink voorgelezen in televisie-uitzendingen van een kwartier. 'De scheepsjongens van Bontekoe' werd in 2007 door cineast Steven de Jong verfilmd, maar de film wijkt op belangrijke punten sterk af van het boek en wat er werkelijk tijdens deze reis gebeurde.Slotakkoord
'De scheepsjongens van Bontekoe' van Johan Fabricius verscheen in 1924, werd talrijke keren herdrukt en is tegenwoordig net als het originele journaal van Bontekoe met een zoekopdracht gemakkelijk op het internet te vinden als gratis download. U kunt dan zelf in het journaal lezen hoe de schipper Willem IJsbrantszoon Bontekoe het einde van zijn avontuur beschreef: "Het is hoe 't is, altijdt ist een beklaeghelijcke saecke, dat sy niet te recht sijn gekomen en verplicht my tot eeuwige danckbaerheydt, om dat Godt my, te weten met het schip Hollandia, soo genadelijck uyt sulcke ooghen-schijnelijcke perijckelen geredt en geholpen heeft. Bidde hem dat sijn goetheyt over my mach continueren, van nu tot inder eeuwigheydt. Amen."PS
Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland. Scheepsjongens van Bontekoe staat ook in de interessante bundel 'Nederland in verleden tijd'.Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail
Door de Nederlandse geschiedenis
'Door de Nederlandse geschiedenis' is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland. Deze auteur toont aan dat geschiedenis buitengewoon verfrissend en boeiend kan zijn.Door de Nederlandse geschiedenis
Lees verder: meer geschiedenis
Hoofdpagina GeschiedenisVerenigde Oost-Indische Compagnie (VOC)
Gouden Eeuw
Leestip
Een informatieve gratis nieuwsbrief over geschiedenis. Interessante verhalen over Historische Plaatsen, Kastelen, Royalty, WO2 en Wetenschap.
Al twintig jaar een begrip in Nederland bij liefhebbers van geschiedenis.
Mis niets ...
Neem nu een abonnement op onze
Gratis Nieuwsbrief
Mis niets ...
Neem nu een abonnement op onze
Gratis Nieuwsbrief
Geschiedenis Nederland
Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.Leven in de delta
Nederlandse Kastelen
Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.Nederlandse kastelen
Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.