Coendersborch in Nuis

Borg in Groningen

Ten zuiden van het plaatsje Nuis, dat ongeveer twintig kilometer ten zuidwesten van de stad Groningen ligt, staat één van de Groningse borgen. Het is de Coendersborch, ook geschreven als Coendersborg. De grond, waar nu de Coendersborch staat, behoorde sinds de vijftiende eeuw aan drie grote boerderijen, de Fossema, de Harckema en Heringe. De juridische positie van deze eigendommen was nogal ingewikkeld, maar al voor het midden van de zeventiende eeuw zijn deze drie boerderijen aan één eigenaar gekomen; het bezit heette toen de Fossemaheerd.

Fossemaheerd

Die Fossemaheerd moet de voorganger zijn geweest van een huis van Ludolf Coenders, die raadsheer was in Groningen. Hij liet het bestaande huis verbouwen tot een edelmanshuis, toen hij in 1668 eigenaar werd van de drie hierboven genoemde boerderijen. In 1699 werd al gesproken van een borg. De eigenaar van de borg bezat adellijke rechten, waaronder het collatierecht. Dat is het recht om een geestelijke voor benoeming voor te dragen. Ludolf Coenders bezat het collatierecht van de kerk in Nuis.

Bewoners

Waar de naam Coendersborch vandaan komt is dus geen raadsel. Na de dood van Ludolf kwam de Coendersborch aan zijn zuster Etta Coenders, die weduwe was van Iwo Auwema. De Coendersborch werd in 1699 door Etta Auwema-Coenders verkocht aan haar schoonzoon Oeno van Teyens (1636-1715). Hij was afkomstig uit Beetsterzwaag, waar hij nog al wat bezittingen had. Hij was kapitein in het Staatse leger. De borg bleef twee eeuwen lang in het bezit van deze familie Teyens.

Herbouw

De Friezin Hyma van Teyens heeft de nu bestaande statige borg in 1813 in neoclassicistische stijl laten bouwen. De borg kreeg een voornaam uiterlijk met een fronton boven de middenpartij, waarin ook de hoofdingang is opgenomen. In het fronton is het jaartal 1813 opgenomen. Boven de voordeur bevindt zich een balkon. Links achter de borg staan het achterhuis en een schuur. De ontginning van de venen, die bij de Coendersborch hoorden, werd in deze tijd sterk geïntensiveerd. Deze details zijn op de prentbriefkaart uit ongeveer 1920 goed te zien.

Particulier bewoond

In het midden van de negentiende eeuw vermaakten twee leden van de familie Teyens de borg aan de arts dr. J. Lunsingh Tonckens, die ook uit Beetsterzwaag afkomstig was en daar later burgemeester werd. De Coendersborg is tot 1951 particulier bewoond geweest. De laatste eigenaar mr. dr. D.H. Fockema Andreae uit Arnhem verkocht de borg in 1956 aan de stichting Het Gronings Landschap. De Coendersborg is een rijksmonument.

Coendersbos

Achter de omgrachte Coendersborg ligt het Coendersbos, dat het oorspronkelijke landgoed is. Het is vrij toegankelijk voor het publiek. De tuin wordt gebruikt voor opvoeringen door de muziekvereniging Amicitia. Het museum van agrarische gebruiksvoorwerpen, dat een tijdlang was ondergebracht in de schuur van de Coendersborch, is verplaatst naar de boerderij van Kimm, die ten oosten van de borg is gelegen. Op het landgoed komen veel diersoorten voor, behalve reeën, ook bijzondere vogels, zoals de ijsvogel en de bosuil.

Rondleidingen

In 2016 is de Coendersborch, na een ingrijpende verbouwing, weer opengesteld voor het publiek. Tijdens rondleidingen kunnen de bezoekers door middel van videoportretten veel ervaren over het landgoed, de natuur rond het huis en de geschiedenis van de borg. Het is dus zeer de moeite waard een bezoek aan de Coendersborch te brengen.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan kastelen. Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Literatuur

Molen, S.J. van der, en Paul Vogt; Stinzen, borgen en havezaten van het Noordererf; Zutphen, de Walburg Pers, 1978.

Formsma. Dr. W.J., R.A. Luitjens-Dijkveld Stol en A. Pathuis; De Ommelander borgen en steenhuizen; Assen/Maastricht, Van Gorcum, 1987, 2e dr.

Website Groninger Landschap.

Eigen documentatie.

Lees verder over kastelen: meer kasteelinformatie

Kastelen Nederland

Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Kastelen: Van motte tot buitenplaats


Met 'Kastelen in Nederland' laten wij u genieten van de rijkdom van onze vaderlandse geschiedenis en in het bijzonder van de prachtigste en interessantste kastelen en huizen in Nederland.
Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel. Hierdoor krijgt u niet alleen een goede indruk hoe het kasteel in het Nederlandse landschap staat, maar wordt u ook geattendeerd op de uiterlijke bouwkundige bijzonderheden.
Kastelen in Nederland

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.