Kasteel Hatendonk in Samsbeek

Kasteel in Noord-Brabant

In Sambeek, een plaatsje juist ten zuiden van Boxmeer aan de Maas in Noord-Brabant, heeft in vroeger dagen een kasteel gestaan. Dat was het kasteel Hatendonk, dat ook wel Houtendonck zou zijn genoemd.

Beschermd

Er is maar heel weinig bekend van dit kasteel. Het stond aan de Oude Waranda in Sambeek. Er zijn nog resten aanwezig, maar deze bevinden zich ondergronds en zijn overbouwd door een boerderij. De archeologisch resten, die in 1969 door het ROB (de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek) werden onderzocht, zijn wel beschermd.

Houtendonck

Het kasteel Hatendonk zou Houtendonck genoemd zijn. Deze laatste naam zou kunnen betekenen, dat het om een houten kasteeltje ging, gebouwd op een verhoging, maar dat is allerminst zeker. Zeker is wel dat het kasteel voor het eerst wordt genoemd in 1387. Het huis werd vermoedelijk gesloopt in 1638, hoewel Rien van den Band in zijn boek over Boxmeer vermeldt dat al in 1541, dus bijna een eeuw eerder, een Cornelis Walmeister ten behoeve van het kasteel van Boxmeer, op de Hatendonk 7200 bakstenen had gekocht, waarvoor aan Jan Verbrug breekloon was betaald en die dus door hem aldaar waren gesloopt. Deze stenen kunnen natuurlijk afkomstig zijn geweest van een bijgebouw. Op de detailkaart van de gemeente Sambeek van J. Kuyper uit 1865 wordt de plaats van het voormalige kasteelterrein aangeduid als Warande.

Land van Cuijk

In de middeleeuwen maakte Sambeek deel uit van het Land van Cuijk. Er zijn ingewikkelde constructies geweest over het eigendom van dit gebied, dat uiteindelijk in handen kwam van de hertog van Brabant. Maar in het jaar 1400, kort na de dood van Jan VI van Cuijk, slaagde de hertog van Gelre er in het eigendom te verwerven, door de dochter van Jan van Cuijk, Johanna, onder druk te zetten en haar gebied aan hem over te dragen. Ze kreeg het overigens onmiddellijk weer terug in bruikleen. Zo werd de Hatendonk een landsheerlijk kasteel van de hertog van Gelre. De hertog had haar al eerder een huwelijk laten sluiten met zijn minderjarige bastaardzoon Willem, maar dat huwelijk was in 1400 al weer ontbonden.

Beleningsoorkonde

Het is wellicht interessant enkele passages uit deze beleningsoorkonde hier op te nemen, omdat deze ook betrekking hebben op kasteel Hatendonk.
De gehele oorkonde werd gepubliceerd door I.A. Nijhoff in het derde deel van zijn oorkondenboeken:
"Nr. 233. Johanna, dochter van Wenemar, heer van Kuik, doet afstand, ten
behoeve van Willem, hertog van Gelre en Gulik, van het land van Kuik
met de stad Grave."
Met erg veel omhaal van woorden zegt Johanna dat ze aan de "[...] hogeboeren durluchtigen vorste, mijnen lieuen ende genedigen here, heren Willem hertogen van Gelre ende van Gulich ende greuen van Zutphen, als van sunderlingen gnaden ende gonsten, die mij ende mijnen lande ende lude sijne gnaden in ennigen tijden getoeit hebbe ende bewijst ende noch dagelicx bewijsen, [...]" haar gebied met alles wat daar toe behoort, overdraagt.
In de oorkonde noemt ze ook het kasteel Hatendonk: "[...] vort opwert mit den huse tot Sandbeke gelegen, geheiten ter Hatendonck, mit anderen zijnen toebehoeren, ende mitten mannen ende mitten curmedigen ende horigen luden dair ynne [...]"
Sandbeke is vanzelfsprekend Sambeek.

Vruchtgebruik

Uit de informatie, die het kastelenlexicon van de NKS (de Nederlandse Kastelenstichting) geeft, zien we nog dat Johanna in 1403 het vruchtgebruik van Beugen en half-Sambeek met het slot Hatendonk aan de rentmeester van Gelre geeft. In 1497 was Peter van Blitterswijck drost op de Hatendonk. Via een ruil werd Albert van den Bergh in 1643 eigenaar van de Hatendonk [Van der Wielen] en vermoedelijk in 1638 werd het kasteeltje, als al eerder vermeld, gesloopt.

Muurresten

Het enige wat nog rest van het kasteel Hatendonk zijn de ondergrondse, onzichtbare muurresten nabij de straat de Oude Waranda.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan kastelen. Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Literatuur

I.A. Nijhoff; Gedenkwaardigheden uit de geschiedenis van Gelderland, door onuitgegeven oorkonden opgehelderd en bevestigd; Arnhem/'s-Gravenhage, 1830-1875.

Kalkwiek, K.A.; De Hertog en zijn burchten. Kastelen in de Gelderse geschiedenis tot 1453; Zaltbommel, Europese Bibliotheek, 1976.

Brand, Rien van den; 750 jaar Kasteel Boxmeer, eens brandpunt tussen Brabant en Gelre; Venlo, 1991.

NKS Kastelenlexicon, Noord-Brabant, Hatendonk, 2017.

Eigen documentatie.

Lees verder over kastelen: meer kasteelinformatie

Kastelen Nederland

Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Kastelen: Van motte tot buitenplaats


Met 'Kastelen in Nederland' laten wij u genieten van de rijkdom van onze vaderlandse geschiedenis en in het bijzonder van de prachtigste en interessantste kastelen en huizen in Nederland.
Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel. Hierdoor krijgt u niet alleen een goede indruk hoe het kasteel in het Nederlandse landschap staat, maar wordt u ook geattendeerd op de uiterlijke bouwkundige bijzonderheden.
Kastelen in Nederland

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.