Landgoed Sonsbeek

Fraai parkgebied in Arnhem

Dankzij een verstandige beslissing van de Arnhemse gemeenteraad in het begin van de vorige eeuw, is het gebied, direct ten noorden van de Arnhemse stadscentrum, een fraai parkgebied gebleven en niet ten offer gevallen aan woningbouw. In het noorden van het grote parkgebied, dat oorspronkelijk tot Sonsbeek behoorde, werden het Openluchtmuseum en Burgers Dierenpark gevestigd. Een ander deel van het gebied werd bebouwd, maar het centrale deel, een taartpunt op de kaart van Arnhem, die tot bijna in het centrum van Arnhem wijst, werd behouden.

Landhuis Sonsbeek

In dit gebied ligt in het noordelijk deel het kasteel Zypendaal, in het zuiden, dichtbij het stadscentrum, het landhuis Sonsbeek, dat ook in Arnhem bekend staat als Hotel Sonsbeek, omdat het vanaf 1900 geruime tijd werd geëxploiteerd als hotel-pension. Het huidige park Sonsbeek omvat nu nog slechts circa 65 hectare, maar was vroeger aanzienlijk groter.

Sonsbeek in 2008

De naam Sonsbeek

Voor de naam Sonsbeek zijn twee verklaringen mogelijk. De naam zou kunnen zijn afgeleid van de naam Somp. Dit was de naam van een moerassig gedeelte dat zich in het park heeft bevonden, maar het is ook mogelijk dat de naam Sonsbeek werd afgeleid van de naam van de beek die door het park stroomt: de St. Jansbeek, die, thans grotendeels overkluisd, door de stad loopt en in de Rijn uitmondt. Beide verklaringen zijn eigenlijk niet tevredenstellend. De St. Jansbeek wordt ook Molenbeek genoemd.

Het geslacht Van Sonsbeek

In het grote gebied, dat vroeger een groot deel van Arnhem-noord omvatte, was er al lange tijd een geslacht Van Sonsbeek bekend. Kort na 1600 was ene Anna van Sonsbeek eigenaresse van een watermolen op de St. Jansbeek. Maar de eerste eigenaar, die het gebied als een landgoed gebruikte was Karel van Egmond. Hij ruilde in 1524 bezittingen in Staverden met Hendrick de Graeff, die hofmeester van de hertog was. Karel liet op het landgoed een buitenhuis bouwen. Dat was het Gulden Spijker, dat op een eiland lang in de St. Jansbeek. Bij opgravingen zijn in 1915 de fundamenten er van teruggevonden, niet ver van de huidige Brasserie De Boerderij. Karel had hier onder andere voor de jacht een wildbaan laten aanleggen, een terrein dat nog tot in de achttiende eeuw onder deze naam bekend bleef.

Zestiende eeuw

Door oorlogshandelingen werden in de zestiende eeuw grote beboste delen van het toen veel grotere terrein verwoest, waardoor een deel van het gebied werd omgevormd tot heidevelden. Vanaf het midden van de zeventiende eeuw ontstonden er in het gebied verschillende landgoederen met de namen Klarenbeek, Lichtenbeek, Warnsborn, Sterrenberg, Hartgersberg en Sonsbeek.

Hartgersberg

Door samenvoegingen en splitsingen is het huidige terrein van Sonsbeek ontstaan. De directe voorganger van Sonsbeek is het huis op de Hartgersberg, dat namens een rijke jongejuffrouw van Bayen omstreeks het midden van de achttiende eeuw werd gebouwd. De architect hiervan was Anthony Viervant, een telg uit een bekende architectenfamilie, die relaties had met Arnhem. Tegen het einde van de achttiende eeuw ging het huis in andere handen over. Een nieuwe eigenaar, Diemer, liet er waarschijnlijk enkele vleugels aanbouwen, waarmee het huis ongeveer de huidige omvang kreeg. In 1808 kwam het huis in handen van baron de Smeth. Met baron de Smeth werden de landgoederen de Hartgersberg en Sonsbeek verenigd tot één nieuw landgoed dat Sonsbeek ging heten.

Park Sonsbeek

Baron H.J.C.J. van Heeckeren

Baron H.J.C.J. van Heeckeren, heer van Enghuizen en Beurse, Beverweerd en Odijk, kocht het landgoed in 1821. Hij ondernam nogal wat bouwactiviteiten met betrekking tot het landhuis Sonsbeek. Hij woonde aanvankelijk in Den Haag, maar hij besloot met zijn vrouw Elisabeth Hope, Sonsbeek te gaan bewonen. In 1862 stierf hij op het huis Sonsbeek. Zijn vrouw en enkele van zijn kinderen waren hem al eerder ontvallen. Omdat de laatste zoon van baron van Heeckeren tenslotte krankzinnig werd verklaard, werd het beheer van het landgoed overgedragen aan een neef van zijn vader. In 1884 werd het landgoed overgedragen aan Guillaume Alexander van Heeckeren, die het landgoed in 1898 verkocht aan de N.V. ter Exploitatie van Sonsbeek. Deze maatschappij speculeerde er op dat de gronden in verband met mogelijke verdere uitbreiding van de woningbouw in Arnhem sterk in prijs zouden stijgen. De gemeente kocht echter in 1899 het overgebleven deel van het landgoed, waarmee het prachtige gebied niet verder werd bebouwd en tot in onze dagen behouden is gebleven.

Hoofdingang

Hotel-pension

Het huis Sonsbeek werd aanvankelijk ingericht als hotel-pension, waardoor het huis niet toegankelijk werd voor het gewone publiek. In 1986 kreeg het huis een museale functie. Het werd door een Internationale Kunstcentrum van de gemeente Arnhem gekocht en ingrijpend gerestaureerd. In het huis wordt voornamelijk moderne beeldende kunst geëxposeerd en verkocht, waardoor Sonsbeek nu weer voor bezoekers toegankelijk is.

Beeldententoonstellingen

Sonsbeek is in het gehele land bekend om de imposante beeldententoonstellingen, die in de laatste tientallen jaren zijn gehouden.

Huis Sonsbeek

Huis Sonsbeek kijkt uit over het centrum van de stad in de richting van het station. De ingang van Huis Sonsbeek, aan de Apeldoornseweg, ligt enkele tientallen meters verwijderd van deze verkeersweg.
Huis Sonsbeek

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan kastelen. Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen. Landgoed Sonsbeek te Arnhem is opgenomen in Kastelen in Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Kastelen in Nederland 4

Dit vierde deeltje in de serie Kastelen in Nederland van Ben Hendriks bevat een aantal interessante kasteelbeschrijvingen. In dit deel staan een groot aantal kastelen uit Limburg, zoals Amstenrade, Borgharen, Eijsden, Neercanne en Valkenburg en andere pareltjes uit andere delen van het land, zoals Gelderland, Noord-Holland en Groningen.
In Kastelen in Nederland 4 van Ben Hendriks staan dertig interessante kastelen.
Kastelen in Nederland 4

Literatuur

F.M. Eliëns en J. Harenberg, Middeleeuwse kastelen van Gelderland, Rijswijk, 1984.

Nederlands Adelsboek, jrg 84 (1994).

Eigen documentatie.

Lees verder over kastelen: meer kasteelinformatie

Kastelen Nederland
Sonsbeek Dossier

In de grootste provincie van Nederland, Gelderland, staat een groot aantal kastelen en adellijke huizen. Deze kastelen zijn nauw verbonden met de Gelderse geschiedenis. Opvallend is ook de grote verscheidenheid. U wordt daar uitvoerig over geïnformeerd in Kastelen in Gelderland. In deze uitgave staan 150 interessante kastelen en landhuizen.
Kastelen in Gelderland


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Kastelen: Van motte tot buitenplaats

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.