Zware depressie

Koersdalingen

In 2008 daalden de koersen op de aandelenbeurzen in de hele wereld, toen de grootste zakenbank van de wereld, Lehman Brothers, niet werd gered door de Amerikaanse overheid. De waardering van de kredietportefeuille van deze Amerikaanse bank bleek door bankiers te hoog te zijn ingeschat. De schuld hiervan kon aan de Amerikaanse regering worden toegeschreven. In de jaren negentig waren stelselmatig beperkingen voor banken en bedrijfsleven opgeheven. Hiermee legde de Amerikaanse politiek een bom onder de financiële wereld.

Afwachtende overheid

Door het liberalisme en de afwachtende houding van de overheid kregen de bestuurders van ondernemingen volop de gelegenheid om hun inkomen tot astronomische hoogten op te stuwen. Geen middel werd onbeproefd gelaten. Omzetten werden bijvoorbeeld te geflatteerd in de financiële verantwoording opgenomen, zodat hogere bonussen geïncasseerd konden worden. Dit mechaniek vond wereldwijd navolging. In Nederland bedroog Albert Heijn aandeelhouders en personeel. De bouwwereld bracht teveel kosten in rekening bij opdrachtgevers en overheid met een breed scala van instrumenten, waaronder omkoping, valse facturen en onderlinge prijsafspraken. Er kwam een parlementair onderzoek en schuldigen werden aangewezen, maar nauwelijks vervolgd. Misdaad loonde in Nederland.

Verenigde Staten

We keren terug naar de Verenigde Staten, waar aan het begin van de eenentwintigste eeuw de woningmarkt sterk opleefde. De rente stond op een historisch laag peil. Hypotheekverschaffers grepen deze mogelijkheid aan voor omzetgroei.
De controle van inkomensgegevens van hypotheekaanvragers werd versoepeld en verdween later zelfs in het geheel. Bovendien verstrekten hypotheekbanken een hoger leenbedrag dan de waarde van het onderpand. Hierbij werd een variabele rente gehanteerd met een lage aanvangsrente die na enige tijd zou stijgen. Ook hoefden de huizenbezitters de eerste jaren niet te betalen. De schuld werd simpelweg verhoogd.
Zolang de huizenprijzen bleven stijgen, konden de huiseigenaren extra leningen aangaan. De hiermee verkregen middelen werden grotendeels verbruikt voor consumptieve bestedingen.
In 2006 veranderde deze situatie. Sommige huiseigenaren konden hun schulden niet meer betalen. Het aantal gedwongen verkopen van woningen nam toe. Hierdoor daalde de gemiddelde woningprijs en kwamen ook andere huisbezitters in financiële problemen.

Bedrijfsleven

Ook het bedrijfsleven leende steeds meer. Zogenaamde hedgefondsen kochten bedrijven met geleend geld. Deze schuld werd vervolgens afgewenteld op het gekochte bedrijf, waardoor de winst voor deze bedrijven sterk onder druk kwam te staan. De durfinvesteerders waren enkel geïnteresseerd in het korte termijn rendement en de waarde die het bij een eventuele snelle verkoop zou opleveren. Aan de financiers moest een hoge beheerpremie betaald worden: het bedrijf werd financieel uitgehold. Deze financieringsvorm bracht in Nederland onder meer het uitgeversconcern PCM aan de rand van de afgrond.

Doorverkoop

De leningen werden aan consumenten en bedrijfsleven niet door de banken zelf gefinancierd, maar doorverkocht aan andere partijen in de financiële sector. Deze leningen werden in pakketten aangeboden met een waardeberekening. De samenstelling van deze derivatenpakketten werd na verloop van tijd zo ingewikkeld, dat de koper niet meer wist wat hij kocht en welk risico aan deze investering verbonden was. In 2007 ontstond twijfel omtrent de correcte waardering van dergelijke beleggingen. De betalingsachterstanden namen toe.

Lehman Brothers

Tijdens de kredietcrisis in 2008 trokken spaarders hun tegoeden terug uit fondsen. Na het faillissement van de Amerikaanse bank Lehman Brothers daalden de aandelenkoersen snel op alle effectenbeurzen. Hierdoor ontstonden extra dekkingsproblemen voor de overige banken en verzekeraars. Met overheidssteun werd vervolgens een groot aantal systeembanken ondersteund. Dit was nodig om het betalingssysteem in werkende staat te houden. Als niet meer betaald zou kunnen worden zou anders de economie in één klap tot stilstand zijn gekomen. In Nederland ontvingen onder meer de SNS Bank, ABN Amro en ING staatssteun. Van de grote banken in Nederland bleek alleen de Rabobank zich goed ingedekt te hebben tegen deze malaise.

Milton Friedman

Achteraf kunnen we concluderen dat het vrijemarktprincipe van Milton Friedman niet werkte. De belangrijkste oorzaken hiervoor waren naast de foute derivatenhandel, het niet ingrijpen van toezichthouders en de samensmelting van het bank- en verzekeringsbedrijf. Ook het ontspoorde bonusbeleid werkte misstanden in de financiële markt in de hand.

Vertrouwen

Het vertrouwen van belegger en spaarder verdween. In 2009 ontstond een herwaardering van het goud. De goudkoers steeg tot ongekende hoogte. Ook verdween het vertrouwen bij de consument.
De kredietcrisis werd daardoor een vertrouwenscrisis. De neergang van de economie in 2009 deed velen denken aan de jaren van de Grote Depressie. In tegenstelling tot de jaren dertig keek de Nederlandse regering in 2008 niet werkloos toe. Door kordaat optreden (bankreddingen en gesubsidieerde werktijdverkorting) werd het eerste gevaar afgewenteld.
Hoewel ook in Nederland in november de eerste tekenen van een economisch herstel te zien waren blijft de toestand op de arbeidsmarkt zorgwekkend. Een verdere stijging van de werkloosheid in Nederland lijkt op korte termijn waarschijnlijk en deze ontwikkeling zal diepere sporen trekken in het vertrouwen van de consument.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: meer informatie over Economie

Economie
Overzicht Economie 2009
Overzicht Economie

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.