Het geloof van Willem van Oranje

Protestant en katholiek

Willem van Oranje wordt altijd voorgesteld als een voorvechter van het calvinisme. Het is een mythe: de Vader des Vaderlands vond dat iedereen zelf zijn geloof mocht en moest bepalen. Hij was niet strak in de leer. Willem wisselde van geloof als hem dat beter uitkwam.

Luthers

De prins werd weliswaar luthers opgevoed door zijn moeder Juliana van Stolberg op Slot Dillenburg, maar hij bekeerde zich in 1544 tot het katholieke geloof. Aan deze overgang lag geen religieus inzicht ten grondslag. Op zijn elfde erfde de Duitse prins een enorm vermogen en omvangrijke gebieden van zijn kinderloze neef René van Chalon. Karel V verbond een voorwaarde aan de aanvaarding van dit geschenk: hij moest worden opgevoed in de katholieke leer aan zijn hof in Brussel. De geschiedenisboekjes vertellen dat zijn ouders pas na een grote geloofsworsteling toestemden in het voorstel van Karel V. Financieel voordeel en een vooruitzicht op een voorspoedige loopbaan prefereerden uiteindelijk boven de lutherse inzichten.

Anna van Buren

Het eerste huwelijk van Willem van Oranje werd katholiek ingezegend en zijn oudste zoon, Filips Willem, werd katholiek gedoopt. Na de dood van Anna van Buren hertrouwde Willem in 1561 met Anna van Saksen. De Duitse Anna was luthers en schatrijk. Zijn geloof verschoot van kleur bij het zien van het vermogen van Anna: Willem zei tegen haar familie dat hij in zijn hart altijd luthers was gebleven. Tegen Filips II, die toestemming voor het huwelijk moest geven, vertelde hij een ander verhaal. Filips gaf pas na lang aarzelen toestemming. Willem van Oranje vertelde hem dat hij de trouwste zoon van de katholieke kerk was en dat de koning er zeker van kon zijn dat hij als katholiek zou leven.

Orange

"Ook de paus kreeg een dergelijke boodschap," schreef Jan Kikkert. "Willem van Oranje zond een brief naar paus Pius V: 'Ik wenste wel, dat ik de pest der ketterij, die door de nabuurschap van Frankrijk in mijn prinsdom Orange is doorgedrongen, kon wegnemen of vernietigen.'" Orange moest katholiek blijven. Toen hugenoten hun geloof verkondden in het Franse prinsdom, maakten de huurlingen van Willem van Oranje op hardhandige wijze een einde aan deze geloofsbelijdenis.

Overspel

Anna van Saksen stelde de prins teleur: zij pleegde overspel met haar secretaris Jan Rubens. Rubens werd gevangengezet op de Dillenburg en Anna werd onder voogdij gezet in Saksen. Willem wilde scheiden van Anna, maar dat ging niet gemakkelijk. In die tijd was echtscheiding in principe onmogelijk. De belofte 'tot de dood ons scheidt' werd nog letterlijk opgevat. Uiteindelijk vond Willem van Oranje een commissie van predikanten die in het geheim de echtscheiding wilden uitspreken, zodat hij in 1575 kon hertrouwen met Charlotte van Bourbon. Dit huwelijk werd om begrijpelijke redenen niet erkend door de katholieke kerk.

Hertog van Anjou

Willem van Oranje voegde zich om politieke redenen naar hetgeen voor zijn positie nuttig was, schreef Jan Kikkert. Hij wilde dat katholieken en calvinisten vrijheid van belijdenis konden hebben. Willem zocht aan het einde van zijn leven aansluiting bij de katholieke hertog van Anjou, een broer van de Franse koning. De Staten-Generaal van de noordelijke Nederlandse provincies stelden hem, op aandringen van Willem van Oranje, in 1581 aan als soeverein vorst. Deze aanstelling had een tweeledig doel: de invoering van een meer gematigde godsdienstpolitiek en een sterke vriend in de oorlog met Spanje.

Acte van Verlatinghe

Op aandringen van Anjou ondertekende men in juli 1581 de 'Acte van Verlatinghe', waarin Filips II aan de kant werd gezet als heerser, maar de belangrijkste doelstelling van Willem van Oranje, toenadering tussen het protestante noorden en het katholieke zuiden, kwam niet tot stand. De tegenstellingen werden niet verkleind maar vergroot. In 1583 keerde Anjou teleurgesteld en gefrustreerd terug naar Frankrijk, waar hij een jaar later aan tuberculose overleed in Château-Thierry.

Charlotte de Bourbon

Na het vroegtijdig overlijden van Charlotte de Bourbon in 1582, trouwde Willem van Oranje op 12 april 1583 voor de vierde keer. Dit maal was Louise de Coligny de gelukkige. Zij was de dochter van de vooraanstaande protestant Gaspard de Coligny. Charlotte overleefde de prins. Zij overleed in 1620 in Fontainebleau. Haar lichaam werd naar Nederland overgebracht en bijgezet in de grafkelder van Oranje-Nassau in de Nieuwe Kerk in Delft.

Pragmatisme

De nazaten van Willem van Oranje stonden bekend als protestanten. Onder de Oranje-stadhouders kregen de protestanten een religieus monopolie. "Deze tolerantie was een pragmatische zaak," schreef Maarten van Rossem. "De regenten zagen niets in religieuze scherpslijperij en de daaruit resulterende twisten. Ruzie over de Godsdienst was slecht voor zaken." De katholieken moesten hun geloof in schuilkerken belijden. Pas in de negentiende eeuw kregen de katholieken meer vrijheden.

Communie

Aan het einde van de twintigste eeuw werd door Oranje de oude tegenstelling beëindigd, toen Juliana tijdens de huwelijksplechtigheid van haar kleinzoon Maurits met Marlène van den Broek ter communie ging. In sommige hervormde kringen sprak men er schande van, maar de actie van de voormalige vorstin maakte geen indruk meer op het Nederlandse volk. De meerderheid had zich al van de kerk afgekeerd en zo kon een klimaat ontstaan zonder morele waarden, waarin kroonprins Willem-Alexander in het huwelijk kon treden met de katholieke dochter van een juntaminister uit Argentinië.

Lees Koninklijke Geschiedenis als u meer wilt weten over de geschiedenis van de belangrijkste koninklijke huizen.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: meer Koninklijk Huis

Koninklijk Huis
Koninklijk Huis in Nederland
Koninklijke Geschiedenis

Leven in de delta is een reis door de tijd en door Nederland. De teksten en de vele foto's verduidelijken veel. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.