Prinses Irene en de carlisten

Lang en rijp beraad

In de eerste maanden van 1964 beheerste prinses Irene het koninklijke nieuws in de Nederlandse kranten. Het bericht dat zij rooms geworden zou zijn zorgde voor verbazing en ontzetting in het bijzonder in gereformeerde kringen. Naar aanleiding van geruchten uit Madrid, volgde op 29 januari 1964 de officiële mededeling dat prinses Irene "na lang en rijp beraad" tot de katholieke kerk was toegetreden.

Irene

Dit lange en rijpe beraad voltrok zich echter in sneltreinvaart nadat zij de katholieke edelman Carlos Hugo de Bourbon de Parme ontmoette. Prinses Irene (Paleis Soestdijk, 5 augustus 1939), de tweede dochter van prins Bernhard en koningin Juliana, behaalde in 1957 haar diploma aan het Baarns Lyceum. Daarna studeerde Irene enkele maanden Frans aan de universiteit van Lausanne in Zwitserland en deed zij haar belijdenis in de hervormde kerk van Vaud. Van 1958 tot 1962 volgde zij in Utrecht colleges rechten, economie en Spaanse taal- en letterkunde. Irene slaagde in december 1963 voor het examen tolk-vertaler Spaans en werd hiervoor op 8 januari 1964 beëdigd. Slechts in kleine kring was op dat moment bekend, dat prinses Irene op 3 januari 1964 door kardinaal Alfrink in Rome voorwaardelijk was gedoopt.

Carlistische Partij

Carlos Hugo, die in Nederland bekend zou worden als Carel Hugo van Bourbon-Parma, was de politieke leider van de Carlistische Partij in Spanje. Hij was de zoon van de Xavier van Bourbon-Parma en Marie Madeleine Yvonne de Bourbon-Busset. Hij werd op 8 april 1930 in Parijs geboren en erfde aanspraken op meerdere Europese kronen. Hierbij werd voor het gemak voorbijgegaan aan de veranderingen die zich in deze landen en gebieden hadden voltrokken. Volgens de carlisten was de hertog van Parma en Piacenza de legitieme koning van Frankrijk en van Spanje. De carlisten streefden een federale staat na met een grote autonomie voor de regio's. Deze staat zou via een sociale revolutie tot stand moeten komen. Zij waren aan het begin van de jaren zestig niet vooruitstrevend. De beweging was ultra-katholiek en extreem conservatief.

Problemen

In de kranten en tijdschriften werd druk gespeculeerd over de problemen die een huwelijk van Irene met Carel Hugo zouden veroorzaken. Geloof en politiek waren de belangrijkste hindernissen. Er ontstond een stroom van geruchten. Van officiële zijde werd gesuggereerd dat de aankondiging van een verbintenis te verwachten was. Op 4 februari verklaarde koningin Juliana in een radiotoespraak dat haar dochter had gezegd dat de verloving van Irene niet doorging. De koningin wilde niet zeggen wie de beoogde verloofde van Irene was. Het koningshuis wilde alleen kwijt dat het om een man ging.

Verloving

"De vorstin heeft haar dochter niet meer in de hand en de regering de vorstin niet," schreef het Dagblad voor Amersfoort op 7 februari 1964. Een dag later kwam de mededeling dat Irene zich had verloofd met prins Carel Hugo. Prins Bernhard haalde het paar met het regeringstoestel op uit Madrid en op paleis Soestdijk volgde een beraadslaging van de koninklijke familie met premier Victor Marijnen en drie ministers. Irene was tweede in de rij van erfopvolging en Victor Hugo werd voorgehouden dat hij afstand moest doen van zijn troonsaanspraken. Volgens de Nieuwe Apeldoornse Krant antwoordde de aanstaande van Irene hierop, dat hij ieder beroep dat hem als prins van zijn Huis zou worden gedaan zou opvolgen, met alle consequenties daarvan.

Beraadslaging

Tijdens deze nachtelijke beraadslaging concludeerde Marijnen dat van een wettelijke goedkeuring van het voorgenomen huwelijk geen sprake kon zijn. Prinses Irene zou bij het aangaan van een huwelijk met Carel Hugo haar recht op de Nederlandse kroon verliezen. Het parlement hoefde zich niet uit te spreken over het huwelijk. "De staatsrechtelijke plaats van de prinses in ons midden komt thans te vervallen," zou Victor Marijnen later zeggen. Een prettige bijkomstigheid hiervan zou zijn dat er niet gesproken hoefde te worden over de vraag of een katholieke erfopvolger in Nederland aanvaardbaar was. De overgang naar het katholieke geloof viel slecht bij het protestantse volksdeel in het destijds nog verzuilde Nederland.

Verklaring

Prinses Irene kreeg de gelegenheid om haar besluit zelf aan het Nederlandse volk te vertellen. Dit gebeurde door het voorlezen van een verklaring voor radio en televisie. Irene betreurde het dat zij de gerezen onduidelijkheid over haar toekomstplannen en de daaruit voortvloeiende spanningen niet eerder had kunnen wegnemen. Ze had het voornemen om binnen afzienbare tijd in het huwelijk te treden met Carel Hugo. Het echtpaar zou buiten Nederland gaan wonen. "Ik heb hier een te gelukkige jeugd gehad in mijn ouderlijk huis en ik heb ook uw liefde zo dikwijls en zo sterk ondervonden, dat ik u daarvoor niet alleen heel dankbaar ben, maar u de verzekering geef, dat ik graag nog dikwijls in uw midden zal zijn, omdat Nederland altijd dezelfde dierbare plaats in mijn hart zal blijven innemen."

Verwarring

Deze duidelijkheid betekende niet dat er een eind was gekomen aan de periode met verwarring. Op 11 februari 1964 liet Victor Marijnen de Tweede Kamer weten dat het huwelijk van prinses Irene in Nederland zou worden voltrokken. Hij was niet goed geïnformeerd. Volgens Arnout van Cruyningen hadden Irene en Carel Hugo al tijdens een audiëntie paus Paulus VI verzocht om het huwelijk in te zegenen. Hierbij zou Irene de indruk hebben gewekt dat haar ouders hiermee instemden. De paus wilde zich niet aan het monarchistische en politieke wespennest bezeren en wees kardinaal Giobbe aan voor de huwelijksplechtigheid.
De spanningen liepen hoog op in de koninklijke familie. Dit werd op 7 april 1964 duidelijk, toen Irene niet op het afgesproken tijdstip in Nederland arriveerde voor een gepland staatsbezoek aan Mexico. Koningin Juliana, prins Bernhard en prinses Beatrix begonnen hun reis, na uren vergeefs te hebben gewacht op Irene, met vertraging en een onzeker gevoel. Kwam dit nog wel goed?

Pressies

Er kwam een verklaring van de woordvoerder van de prinses uit Parijs: "Het besluit van de prinses is te wijten aan een serie pressies, tengevolge enerzijds van het feit dat zij tot de katholieke kerk is toegetreden en anderzijds van haar vaste besluit om haar aanstaande man te helpen zijn verplichtingen en taken ten aanzien van Spanje." Op 19 april kondigde de vader van Carel Hugo, prins Xavier, het huwelijk aan. De plechtigheid zou op 29 april 1964 in Rome plaatsvinden. Het Koninklijk Huis liet daarop weten dat de voltrekking en de inzegening niet door hen zou worden bijgewoond.

Huwelijk

Het huwelijk van Irene en Carel Hugo in de Capella Borghese van de basiliek van Santa Maria Maggiore in Rome werd ingezegend door de Italiaanse kardinaal Paolo Giobbe. Tijdens de mis, die ook een carlistische manifestatie genoemd werd, waren geen officiële vertegenwoordigers uit Nederland aanwezig. Koningin Juliana greep het dankwoord voor Koninginnedag aan om iets over deze kwestie te zeggen: "Natuurlijk hadden wij, als familie, elkaars onderlinge steun, en zonder deze hadden wij het elk afzonderlijk misschien niet kunnen doorstaan. Maar de moeilijkheden kregen een nationale omvang, en het feit dat zij door u meegedragen werden, maakt ons onuitsprekelijk dankbaar."

Politieke strijd

De familiaire ruzie werd al snel bijgelegd en Irene ging haar echtgenoot helpen met zijn politieke strijd. In de jaren zestig ontwikkelden de carlisten zich van een beweging met fascistoïde trekken tot een socialistische politieke partij. Irene voerde geregeld namens haar echtgenoot het woord en leidde de carlistische vrouwenbeweging. In Nederland was weinig aandacht voor de aspiraties van Carel Hugo. "Hij werd weggezet in het rariteitenkabinet," schreef Hans Jabobs in 2010. Irene en Carel Hugo woonden tot 1968 in Spanje. Irene en Carel Hugo kregen vier kinderen: Carlos (1970), Margarita (1972), Jaime (1972) en Carolina (1974). Zij kwamen allemaal in het Nijmeegde Sint-Radboutziekenhuis ter wereld.

Juan Carlos

Nadat generaal Franco hen had uitgewezen, vestigde het echtpaar zich in Frankrijk. Franco haalde de in Frankrijk in ballingschap geboren Juan Carlos al in 1948 naar Madrid. Hij kreeg een speciale opleiding aan de militaire academie en in werd de koningstitel aan hem verleend. Juan Carlos legde de eed op de grondwetten af en verving Franco tijdens periode van ziekte. Na de dood van Franco werd hij als Juan Carlos I van Spanje als koning uitgeroepen: Spanje werd weer een koninkrijk.
Prins Carel Hugo begreep dat hij geen kans meer maakte op de Spaanse troon en verklaarde dat hij zijn aanspraken 'liet rusten' en koning Juan Carlos begreep dat hij niet te vrezen had. Hij verleende Carel Hugo in 1977 toestemming om weer naar Spanje terug te keren. In 1979 werd hij beloond met de Spaanse nationaliteit. Irene en Carel Hugo vestigden zich weer in Madrid. De carlistische beweging had vooral steun in landelijke gebieden, maar ook in Baskenland en Catalonië taande de belangstelling voor de carlisten.

Carlisme

Het carlisme komt voort uit de uitspraak van koning Ferdinand VII van Spanje uit 1830. Deze koning kreeg alleen dochters en zei dat zijn vader, koning Karel IV, in 1789 de Salische wet had afgeschaft. Deze wet bepaalde dat alleen mannen in aanmerking kwamen voor de troonsopvolging. De aanhangers van zijn broer, Carlos Maria Isidro van Bourbon-Parma, zagen de kans op het koningschap in rook opgaan. Zij lieten de stervende, half bewusteloze, koning, een decreet tekenen dat de Pragmatische Sanctie van Ferdinand ophief.
Na Ferdinands dood in 1833 riep zijn broer zich uit tot koning van Spanje en begon de Eerste Carlistenoorlog. De carlisten behaalden overwinningen in het noorden van Spanje, maar zij werden uiteindelijk door de liberalen in 1840 tot vlucht gedwongen. Vanuit Frankrijk organiseerden de carlisten nog een Tweede en een Derde Carlistenoorlog, maar ook deze oorlogen veranderden niets. Na de dood van de laatste mannelijke afstammeling in mannelijke lijn, Alfonso Carlos, erkenden veel carlisten koning Alfons XIII van Spanje als de wettige koning. Een splintergroep bleef zich verzetten. Zij wezen Xavier van Bourbon-Parma, de vader van Carel Hugo, aan als troonopvolger.

Scheiding

De Carlistische Partij van Carel Hugo kreeg bij de Spaanse parlementsverkiezingen in 1979 geen enkele zetel. De resultaten bij de gemeenteraadsverkiezingen waren niet veel beter. "Ik heb niet alles bereikt wat ik wilde bereiken, maar ik heb er vrede mee, want ik heb gedaan wat ik heb gedaan," zei hij later over zijn politieke strijd. In 1980 stapte hij uit de politiek en vestigde Irene zich met haar kinderen in Nederland. Een jaar later werd het huwelijk ontbonden.
"We wilden de wereld verbeteren, maar de tijd was niet rijp, ons huwelijk ging eraan kapot," zei prinses Irena later. Carel Hugo was zijn 'koninklijke' streken nog niet geheel kwijt. Vanaf 2003 noemde hij zich graaf van Montemolin. Ook zijn kinderen kregen een fraaie titel. Carlos werd hertog van Madrid, Margarita werd gravin van Colorno, Jaime mocht zich graaf van Bardi noemen en Carolina ging in het vervolg als markiezin van Sala door het leven.

Nederland

Irene woonde na de scheiding enige tijd op paleis Soestdijk. Later verhuisde ze met haar kinderen naar de naastliggende witte villa. Later woonde ze afwisselend in Wijk bij Duurstede, in Zwitserland en in Zuid-Afrika. De banden tussen Irene en Carel Hugo werden niet verbroken. Carel Hugo vergezelde de koninklijke familie geregeld.
Irene wijdde zich na haar scheiding aan haar feministische en pacifistische idealen. Tijdens de massale vredesdemonstratie in Den Haag veroorzaakte de prinses opzien met een optreden. Daarnaast toonde zij belangstelling voor natuur en spiritualiteit. Irene schreef enkele boeken over deze onderwerpen.

Margarita

Carel Hugo zag niets in een huwelijk van zijn dochter Margarita met Edwin de Roy van Zuydewijn. Hij ging niet naar de huwelijksplechtigheid in 2001. Korte tijd later plaatste zijn dochter hem weer in de schijnwerper. In 2003 kregen Margarita en Edwin ruzie met de overige leden van de koninklijke familie. Koningin Beatrix, die wilde interveniëren, werd beticht van spionage. De kwestie werd breed uitgemeten in de media. Margarita deed een boekje open over haar familieleden. De inmiddels bejaarde en verarmde Carel Hugo zou op de pof leven in Amerika en een buitenechtelijk kind hebben. Carel Hugo liet de ontboezemingen van zijn kwade dochter over zich heen komen. Hij reageerde niet.

Verleden is voorbij

In februari 2008 werd bekend dat Carel Hugo werd behandeld voor prostaatkanker. Hij overleed op 18 augustus 2010 op 80-jarige leeftijd in het Vall d'Hebron-ziekenhuis in Barcelona. Het overlijden van Carel Hugo baarde weinig opzien in Spanje. "Het verleden is voorbij," zei hij zes jaar voor zijn dood. "Mijn positie was onduidelijk voor iedereen, zelfs voor mij."
Het lichaam van Carel Hugo werd overgebracht naar paleis Noordeinde. Koningin Beatrix betaalde de kosten van deze exercitie. In Den Haag konden zijn in Nederland woonachtige familieleden afscheid nemen. Carel Hugo van Bourbon-Parma werd op 28 augustus 2010 bijgezet in de familiecrypte in de Maria della Steccata-kerk in het Italiaanse Piacenza, bij Parma. Op die dag was oorspronkelijk de kerkelijke inzegening gepland van het huwelijk van de oudste zoon van Carel Hugo en Irene, Carlos Javier, met Annemarie Gualthérie van Weezel.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan royalty en koninklijke huizen. Lees Koninklijke Geschiedenis als u meer wilt weten over de geschiedenis van de belangrijkste koninklijke huizen.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: meer Koninklijk Huis

Koninklijk Huis
Koninklijk Huis in Nederland
Koninklijke Geschiedenis

In deze bundel is een eerste selectie opgenomen van de artikelen die Ruud van Capelleveen over het Koninklijk Huis schreef. Voor deze uitgave werden de meeste artikelen herschreven, geactualiseerd en aangevuld. Door deze wijzigingen blijven de artikelen interessant; nu en later.
Koninklijke geschiedenis


In deze publicatie in de serie Kastelen in Nederland van Ben Hendriks staan vooral veel kastelen en paleizen die zijn bewoond of eigendom zijn geweest van de koninklijke familie die zijn bewoond of eigendom zijn geweest van de koninklijke familie, zoals Huis ten Bosch, Soestdijk, Drakensteyn, Noordeinde, Paleis Het Loo, het Oude Loo. Ook deze uitgave van Ben Hendriks staat weer garant voor veel leesplezier.
Kastelen in Nederland


Met deze uitgave over het Britse vorstenhuis komt u veel te weten: niet alleen over het wel en wee van alle Engelse koningen en koninginnen, maar ook over de tijd waarin zij leefden, de machtsstrijd waarin de koningen verwikkeld raakten en de oorlogen die zij voerden. In dit digitale boek staan alle Britse koningen en koninginnen vanaf Willem de Veroveraar.
Engelse koningen en koninginnen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.