Willem I en zijn koloniale handel

Koloniale staat

"De soevereine vorst heeft bij uitsluiting het opperbestuur over de koloniën en bezittingen van de staat in andere werelddelen," stond in artikel 36 van de grondwet van 1814. Koning Willem I kon hierdoor zijn persoonlijk stempel op de exploitatie van de overzeese wingewesten drukken. Op 7 november 1814 maakte hij in de Staten Generaal bekend dat een overeenkomst was gesloten met de regering van Groot-Brittannië over de teruggave van de voormalige kolonies in Azië, Afrika en Amerika. Alleen de Kaapkolonie, het eiland Ceylon en de gebieden in Zuid-Amerika die later onder Brits bestuur werden samengevoegd tot Guyana gingen verloren.

Sumatra Traktaat

Willem I had vooral van Java hoge verwachtingen. Bij deze gelegenheid noemde hij Java van onschatbare waarde. Met een liberaal bestuur zou deze kolonie zeer winstgevend kunnen zijn en ons doen vergeten dat we elders enkele gebieden waren kwijtgeraakt. Er zou overigens nog jaren met de Britten onderhandeld worden. Dit resulteerde op 17 maart 1824 in het Traktaat van Londen, dat ook wel Sumatra Traktaat wordt genoemd. Hierin werd een herverdeling van de invloedssfeer in Azië afgesproken. Engeland trok zich terug uit Sumatra en Nederland stond in ruil daarvoor enkele gebieden in India en het schiereiland van Malakka af.

Nederlandsche Handel-Maatschappij

Koning Willem I richtte twee weken na het sluiten van het Tractaat van Londen, de Nederlandsche Handel-Maatschappij (NHM) op "tot aanmoediging van de nationale handel, scheepvaart, visserij, landbouw, fabrieken en trafieken." De onderneming streefde naar een beginvermogen van 12 miljoen gulden. De koning bracht zelf 4 miljoen in de onderneming in. De handelsmaatschappij zou de gouvernementsproducten uit Indië met Nederlandse schepen naar het moederland vervoeren en daar verkopen op grote veilingen van koloniale producten, zoals dat ook gebeurde in de tijd van de Verenigde Oost-Indische Compagnie.

Java-oorlog

In de jaren nadat Nederland het bestuur weer van Engeland had overgenomen was de kolonie in Azië niet winstgevend. De infrastructuur was slecht onderhouden en de belasting werd niet geïnd. Willem I stuurde burggraaf Leonard du Bus de Gisignies naar Java om de problemen in de kolonie op te lossen. Du Bus had al een lange ambtelijke loopbaan achter de rug en bleek de geschikte man om Java weer winstgevend te maken. Zijn werk werd bemoeilijkt door de opstand van Diponegoro. De opstand ontaardde in de Java-oorlog, die in 1830 eindigde met de gevangenneming van Diponegoro. Tijdens deze vijfjarige oorlog kwamen een half miljoen Javanen, ongeveer eenzesde van de bevolking van Java, en 15.000 militairen om het leven.

Plan Du Bus

Leonard du Bus de Gisignies concludeerde in 1827 dat de kolonie winstgevend kon worden met een mix van individueel landbezit voor inlanders en de uitgifte van woeste gronden in erfpacht aan Europese ondernemers, schreef Leonard Blussé in 'Een nieuwe staat' (2013). "Dit voorstel werd vervolgens door minister Elout en zijn rechterhand, de ervaren Jean Chrétien Baud, verwerkt in een ontwerpbesluit om de woeste gronden voor ontginning uit te geven."

Cultuurstelsel

Willem I stelde Johannes van den Bosch aan als gouverneur-generaal van Nederlands-Indië. Hij zou in deze functie - en later als minister van Koloniën - Java uit het slob halen. Van den Bosch was de man die na een militaire loopbaan aan de basis had gestaan van ontginningskoloniën als Frederiksoord, Willemsoord en Wilhelminaoord in Drenthe. Hij bedacht het plan dat later het cultuurstelsel zou worden genoemd. De Javaanse landbouwers moesten een vijfde deel van hun grond ter beschikking stellen en daarop voor de Europese markt indigo, suiker, koffie en tabak telen. Hieraan zouden zij bovendien een vijfde deel van hun tijd, dus 66 werkdagen, moeten werken. Deze producten zouden ter plekke bewerkt en geraffineerd worden en een door het gouvernement vastgestelde marktprijs worden verkocht aan de door de koning opgerichte Nederlandsche Handel-Maatschappij. Hiermee werd het principe van de oude Verenigde Oost-Indische Compagnie om ten koste van de inlanders winst voor de aandeelhouders in Nederland te generen nieuw leven ingeblazen. De uitwassen van het cultuurstelsel van Johannes van den Bosch zouden later sterk bekritiseerd worden.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan royalty en koninklijke huizen. Lees Koninklijke Geschiedenis als u meer wilt weten over de geschiedenis van de belangrijkste koninklijke huizen.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: meer Koninklijk Huis

Koninklijk Huis
Koninklijk Huis in Nederland
Koninklijke Geschiedenis

In deze bundel is een eerste selectie opgenomen van de artikelen die Ruud van Capelleveen over het Koninklijk Huis schreef. Voor deze uitgave werden de meeste artikelen herschreven, geactualiseerd en aangevuld. Door deze wijzigingen blijven de artikelen interessant; nu en later.
Koninklijke geschiedenis


In deze publicatie in de serie Kastelen in Nederland van Ben Hendriks staan vooral veel kastelen en paleizen die zijn bewoond of eigendom zijn geweest van de koninklijke familie die zijn bewoond of eigendom zijn geweest van de koninklijke familie, zoals Huis ten Bosch, Soestdijk, Drakensteyn, Noordeinde, Paleis Het Loo, het Oude Loo. Ook deze uitgave van Ben Hendriks staat weer garant voor veel leesplezier.
Kastelen in Nederland


Met deze uitgave over het Britse vorstenhuis komt u veel te weten: niet alleen over het wel en wee van alle Engelse koningen en koninginnen, maar ook over de tijd waarin zij leefden, de machtsstrijd waarin de koningen verwikkeld raakten en de oorlogen die zij voerden. In dit digitale boek staan alle Britse koningen en koninginnen vanaf Willem de Veroveraar.
Engelse koningen en koninginnen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.