Koningin Juliana en de zaak Willy Lages

Duitse oorlogsmisdadiger

Het proces tegen de Duitse oorlogsmisdadiger Willy Lages begon op 19 juli 1946. Tijdens de Tweede Wereldoorlog had hij een waar schrikbewind gevoerd. Hij werd veroordeeld voor zeven aanklachten, waaronder Jodenvervolgingen, razzia's, brandstichting en de Silbertanne-moorden. Met Aktion Silbertanne pleegden Nederlandse SS'ers tussen september 1943 en september 1944 moordaanslagen als represaille voor aanslagen op collaborateurs. Een aantal beruchte collaborateurs werkten mee aan deze executies: Heinrich Boere, Maarten Kuiper en de gebroeders Klaas Carel en Pieter Johan Faber. Bekende slachtoffers waren de schrijver A.M. de Jong en de chirurg Engbertus Johannes Roelfsema. Willy Lages was betrokken bij de moord op A.M. de Jong in Blaricum.

Koninklijke weigering

Willy Lages werd op 20 september 1949 door het Bijzonder Gerechtshof in Amsterdam ter dood veroordeeld. De doodstraf werd door het kabinet goedgekeurd en het kabinetsbesluit zou vervolgens door koningin Juliana ondertekend moeten worden. Deze vorstin bleek een probleem te hebben met de parlementaire inrichting van Nederland. Het besluit van kabinet-Drees-Van Schaik werd door de koningin simpelweg niet in behandeling genomen.
Deze precaire aangelegenheid bleef onbesproken en ook J.M. Hardi en D. Wijnbeek, de samenstellers van de uitgave 'Juliana Regina 1951', kunnen niet op de hoogte zijn geweest van de koninklijke weigering. De afbeelding op de achterzijde, waarop koningin Juliana zich ontfermt over enkele vredesduifjes, kan daarom mooi als illustratie dienen bij het gedrag van de vorstin. De uitgave biedt alleen inzicht in openbare plichtplegingen en huiselijk geluk en dat is ook niet zo raar, want 'Juliana Regina 1951' kwam tot stand in samenwerking met het secretariaat van koningin en prins. Hardi en Wijnbeek fungeerden als spreekstalmeesters in het circus van de monarchie.

Onconstitutionele acties

Verslaggever H.J.A. Hofland beschreef de zaak Willy Lages in 'Tegels lichten'. De oorlogsmisdadiger diende in juli 1950, na bevestiging van het vonnis door de Bijzondere Raad van Cassatie, een verzoek tot gratie in. "Alle instanties die in deze kwestie iets te adviseren hadden, gaven een negatief oordeel." Het kabinet stemde voor voltrekking van het vonnis. "Het vonnis moest nu nog door de koningin worden getekend, maar zij deed niets, waardoor het verzoek van Lages niet werd geweigerd, noch werd toegewezen." Een poging om haar tot actie te bewegen liep op niets uit. Het kabinet kwam ook met een onconstitutionele actie: het besluit werd nog een keer bij haar aangeboden. Maar ook deze keer verdween het verzoek in een diepe la.
Ondertussen vond een kabinetswisseling plaats. In het kabinet-Drees I werd Hendrik Mulderije (CHU) belast met Justitie. Premier Drees heeft Juliana verschillende keren aangesproken op haar onconstitutionele gedrag, maar er kwam geen oplossing. Juliana wilde kennelijk geen verantwoording nemen voor de doodstraf van Willy Lages, maar verbond daar ook geen conclusies aan. Ook Willem Drees durfde niet door te pakken of was tot een ander inzicht gekomen. De doodstraf was immers niet zomaar iets en de wraakgevoelens, die de oorlog met zich mee hadden gebracht, waren enigszins geluwd.

Leendert Donker

De weigering van Juliana leidde tot het aftreden van Mulderije in 1952. Deze minister wilde geen verantwoording nemen voor de gratie van Willy Lages. Hendrik Mulderije werd in het kabinet-Drees II opgevolgd door Leendert Donker, die voorzitter was geweest van de parlementaire enquêtecommissie die het regeringsbeleid tijdens de Tweede Wereldoorlog had onderzocht.
Leendert Donker nam de verantwoordelijkheid: hij zette het twee jaar oude doodvonnis van oorlogsmisdadiger Willy Lages om in gratie. Er ontstond veel opschudding. De minister werd heftig bekritiseerd. In de Tweede Kamer begreep men niet waarom het kabinet twee jaar had gewacht met de uitvoering van het vonnis. De werkelijke reden, de weigerachtigheid van de vorstin onder invloed van Greet Hofmans, werd niet gemeld: de Tweede Kamer werd niet geïnformeerd over haar invloed op het regeringsbeleid. Willem Drees zou vier jaar later nog een keer te maken krijgen met de gevolgen van de intriges van het mirakel op Soestdijk: de Greet Hofmans-affaire.

Vier van Breda

Willy Lages werd geïnterneerd in de gevangenis van Breda. Hier werden ook Joseph Kotälla, Ferdinand aus der Fünten en Franz Fischer opgesloten. Deze vier oorlogsmisdadigers stonden bekend als de Vier van Breda. Op 9 juni 1966 verleende minister van Justitie, Ivo Samkalden, Lages op humanitaire gronden een strafonderbreking. Willy Lages werd per ziekenauto - hij was kankerpatiënt en zou niet lang meer te leven hebben - naar de Bondsrepubliek vervoerd, onderging twee operaties en leefde nog vijf jaar. Joseph Kotälla overleed in 1979 in de gevangenis van Breda. Ferdinand aus der Fünten en Franz Fischer werden op 27 januari 1989 vrijgelaten. Zij overleden korte tijd later.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan royalty en koninklijke huizen. Lees Koninklijke Geschiedenis als u meer wilt weten over de geschiedenis van de belangrijkste koninklijke huizen.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: meer Koninklijk Huis

Koninklijk Huis
Koninklijk Huis in Nederland
Koninklijke Geschiedenis

In deze bundel is een eerste selectie opgenomen van de artikelen die Ruud van Capelleveen over het Koninklijk Huis schreef. Voor deze uitgave werden de meeste artikelen herschreven, geactualiseerd en aangevuld. Door deze wijzigingen blijven de artikelen interessant; nu en later.
Koninklijke geschiedenis


In deze publicatie in de serie Kastelen in Nederland van Ben Hendriks staan vooral veel kastelen en paleizen die zijn bewoond of eigendom zijn geweest van de koninklijke familie die zijn bewoond of eigendom zijn geweest van de koninklijke familie, zoals Huis ten Bosch, Soestdijk, Drakensteyn, Noordeinde, Paleis Het Loo, het Oude Loo. Ook deze uitgave van Ben Hendriks staat weer garant voor veel leesplezier.
Kastelen in Nederland


Met deze uitgave over het Britse vorstenhuis komt u veel te weten: niet alleen over het wel en wee van alle Engelse koningen en koninginnen, maar ook over de tijd waarin zij leefden, de machtsstrijd waarin de koningen verwikkeld raakten en de oorlogen die zij voerden. In dit digitale boek staan alle Britse koningen en koninginnen vanaf Willem de Veroveraar.
Engelse koningen en koninginnen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.