Februaristaking 1941

Verzet tegen razzia's op Joden

Als reactie op de toenemende Jodenvervolging legden Amsterdamse arbeiders in februari 1941 het werk neer. De door de communistische partij georganiseerde staking zou aanvankelijk 24 uur duren. Op de tweede dag van de staking reageerde de Duitse bezetter met arrestaties. Arbeiders werden op straat doodgeschoten. Het verzet werd gebroken. Deze gebeurtenis wordt nog elk jaar in februari herdacht bij het oorlogsmonument 'De dokwerker' in Amsterdam.

Communistische Partij Nederland

In januari 1941 was het erg onrustig in de Amsterdamse bedrijven. Op 17 februari staakten metaalarbeiders in Amsterdam met succes tegen de gedwongen tewerkstelling in Duitsland. De leden van de illegale Communistische Partij Nederland probeerden daarna hun collega's te bewegen tot een algemene staking. Aanvankelijk voelden de arbeiders weinig voor een staking. Hierin kwam verandering toen tijdens een razzia in Amsterdam honderden Joodse mannen werden opgepakt.

Razzia

Aanleiding voor de razzia was een incident op 19 februari in ijssalon Koco aan de Van Woustraat. De Joodse eigenaar die dacht overvallen te worden, spoot ammoniakgas op schietende indringers. Deze 'overval' van leden van de Duitse Ordnungspolizei werd gebruikt als een excuus tot represailles over te gaan. Heinrich Himmler gaf persoonlijk opdracht om een grote groep Joodse mannen op te pakken.
De Februaristaking volgde na een weekend waarin in de omgeving van het Amsterdamse Jonas Daniël Meyerplein honderden Joden opgepakt waren. De 427 Joden werden via kamp Schoorl naar het concentratiekamp Buchenwald overgebracht. Na drie maanden waren van deze groep al 77 mannen omgekomen. Uiteindelijk zou slechts één man levend in Nederland terugkeren.
De Amsterdamse staking in februari 1941 was het rechtstreekse gevolg van deze brute razzia.

Stakingsoproep

Piet Nak en Dirk van Nimwegen haalden de arbeiders over om op 24 februari het werk neer te leggen. De arbeiders durfden nog niet te gaan staken. Die avond spraken Nak en Van Nimwegen op een bijeenkomst van 250 gemeentewerkers. De communist Lou Jansen stuurde een pamflet rond waarin werd opgeroepen tot een staking met als doel de vrijlating door de bezetter van alle dat weekend opgepakte Joden. Bovendien werd een loonsverhoging van 25 procent geëist. Het lot van de Joden werd op deze wijze op een handige manier gekoppeld aan een verbetering van de economische positie van de arbeiders in Amsterdam.

Staking

De onrust en woede onder een groot deel van de Amsterdamse arbeiders was groot. Velen gingen op dinsdagochtend de straat op. Het meest merkbaar was dat bij de trams. De politie greep amper in om de staking te breken.
Na de eerste dag kwam een oproep van de organisatoren om door te staken. De op 25 februari begonnen staking breidde zich uit naar bedrijven in Haarlem, Hilversum, Utrecht, Weesp en de Zaanstreek. In Amsterdam staakten behalve arbeiders ook trambestuurders en ambtenaren van de gemeentelijke sociale dienst.

Geweld

De Duitsers eisten van het Amsterdamse stadsbestuur dat zij de stakers op zouden roepen weer aan het werk te gaan. Alle ambtenaren kregen een brief met deze oproep. De burgemeester was niet echt bereid om mee te werken. Hij vond het een zaak voor de Duitse overheid.
Op de tweede dag van de staking kwam een reactie van de bezetter. Generaal Christiansen kondigde de staat van beleg af en Hanns Rauter nam in Amsterdam persoonlijk het commando over.
De bezetter greep met geweld in. Er volgden invallen bij arbeidersbijeenkomsten, er werden arbeiders gearresteerd en er werd op straat geschoten met mitrailleurs. Op de stakers werd met scherp geschoten. Op 26 februari kwamen negen mensen om het leven en vijfenveertig stakers raakten gewond. De volgende dag bleek de uitwerking van dit harde ingrijpen: de staking was gebroken. Op 27 februari 1941 werd het werk weer hervat.

Dokwerker

De Februaristaking wordt in Amsterdam elk jaar herdacht bij het beeld 'De Dokwerker'. Beeldhouwer Mari Andriessen kreeg in 1951 opdracht om een kunstwerk te maken ter herinnering aan de Februaristaking. Hij vroeg de Haarlemse timmerman Willem Termetz, vanwege diens stevige postuur, model te staan voor dit kunstwerk. 'De Dokwerker' werd in 1952 door koningin Juliana onthuld.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we regelmatig aandacht aan de beslissende momenten en belangrijkste personen in de Tweede Wereldoorlog. Lees Tweede Wereldoorlog: de Hoofdrolspelers als u meer wilt weten over de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Tweede Wereldoorlog

'Tweede Wereldoorlog: de hoofdrolspelers' is de 'wie is wie' van deze oorlog. In deze publicatie nam Ruud van Capelleveen de belangrijkste personen op die een rol van betekenis speelden in dit wereldomvattende conflict. U kunt in deze biografiën snel de belangrijkste feiten opzoeken.
Tweede Wereldoorlog: de Hoofdrolspelers

Jodenvervolging in Nederland

Nadat in Duitsland in 1933 Adolf Hitler aan de macht was gekomen, kwam er een vluchtelingenstroom op gang. Joden verkochten hun zaak, huis en spullen en vestigden zich in het buitenland. Veertienduizend Joden kwamen naar Nederland, maar zij werden niet met open armen ontvangen.
Jodenvervolging in Nederland

Lees verder: meer Tweede Wereldoorlog

Tweede Wereldoorlog

'Tweede Wereldoorlog: de hoofdrolspelers' is de 'wie is wie' van deze oorlog. In deze publicatie nam Ruud van Capelleveen de belangrijkste personen op die een rol van betekenis speelden in dit wereldomvattende conflict. U kunt in deze biografiën snel de belangrijkste feiten opzoeken.
In 'Tweede Wereldoorlog: de hoofdrolspelers' van Ruud van Capelleveen treft u de biografieën aan van 165 mannen en vrouwen die in deze oorlog een beslissende rol speelden.
Tweede Wereldoorlog: de hoofdrolspelers


In 'Door de Nederlandse geschiedenis' vertelt Ruud van Capelleveen veel over de Nederlandse geschiedenis: over de moordenaar van Willem van Oranje, Balthasar Gerards, over raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt, die met prins Maurits in conflict raakte, over de invloed van koning Lodewijk Napoleon, die door zijn broer Napoleon Bonaparte aangewezen werd om de Franse belangen te dienen als koning over Nederland, over de Slavenhandel van de WIC en andere belangrijke episodes uit onze vaderlandse geschiedenis.
'Door de Nederlandse geschiedenis' is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland.
Door de Nederlandse geschiedenis

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.