Aletta Jacobs in Amerika

Reis door Amerika

Aletta Jacobs maakte aan het begin van de twintigste eeuw met haar echtgenoot Carel Gerritsen lange reis door de Verenigde Staten van Amerika. Haar reisimpressies werden later gebundeld in 'Brieven uit en over Amerika'.

Eerste vrouwelijke student

Aletta studeerde met speciale toestemming van Johan Rudolph Thorbecke aan de universiteit in Groningen. Zij was de eerste vrouwelijke student en werd de eerste gediplomeerde vrouwelijke arts in Nederland. Zij deed haar artsexamen in 1878 in Utrecht en promoveerde op 8 maart 1879 in Groningen. Het is daarom niet verwonderlijk dat haar aandacht in Amerika vooral uitging naar de positie van de vrouw. Op 15 november 1904 publiceerde het Maandblad voor Vrouwenkiesrecht haar impressies van haar bezoek aan de Verenigde Staten van Amerika.

Society vrouwen

"Met het vermoeden in Amerika alles anders te zullen vinden dan in Europa en er vooral een geheel ander, hoger ontwikkeld, meer begaafd, minder bekrompen soort vrouwen te zullen aantreffen, zette ik mijn voet op Amerikaanse bodem." Bij een bezoek aan een damesgezelschap in New York kende men de namen Susan Anthony en Carrie Chapman Catt niet. De aanwezigen noemden Chapman Catt een "belachelijke vrouw die spreekt op openbare bijeenkomsten." Aletta was teleurgesteld: "Dit waren de echte 'Society women', vrouwen die in de grote wereld van New York de toon mede aangeven; die haar tijd besteden met zich enige keren daags in andere toiletten te steken; nooit ongedecolleteerd aan tafel verschijnen, zelfs al zijn zij zonder gasten; die de kerk elke zondag bezoeken, doch met geen ander oogmerk als het waarmee zij naar de opera of ander publieke gelegenheid gaan, in hoofdzaak om te zien en gezien te worden: die haar kinderen laten opvoeden door dienstboden en ze niet meer dan een of twee keer daags zien; in 't kort met een klasse van vrouwen, waarvan Amerika helaas een al te groot aantal bezit, vrouwen wier ouders gemakkelijk en snel rijk zijn geworden, van welke rijkdom de kinderen nu goede sier maken. Van ontwikkeling, ware beschaving, fijn gevoel, is bij haar geen sprake."

Rolpatroon

Jacobs ondervond dat de vrouwen uit de betere kringen tegen het vrouwenkiesrecht waren. Deze Amerikaanse vrouwen waren tevreden met wat zij hadden. "Van plichten tegenover de maatschappij, plichten tegenover de vrouwen, die minder financieel bevoorrecht zijn dan zij, hebben zij geen begrip." Ook bij vrouwen in het arbeidsproces constateerde Jacobs weinig belangstelling voor vrouwenrechten en algemeen kiesrecht. "Het was net als bij ons. De meeste meisjes werken tot zij een man vinden [...] en al werkende zoeken zij ijverig. Alles wat haar met mannen in aanraking kan brengen wekt haar belangstelling, daarbuiten zo goed als niets."

Vrouwenkiesrecht

"De mannen met hun kiesrecht kunnen van de volksvertegenwoordigers alles gedaan krijgen wat zij verlangen, zodra hun organisatie maar krachtig optreedt en scherp omlijnde eisen stelt," vernam Aletta. "De weinige vrouwen die georganiseerd zijn, zijn dan ook allen warme voorstanders van vrouwenkiesrecht en verwachten daarvan, mijns inziens terecht, alles goeds." In 1920 kreeg de vrouw in alle Amerikaanse staten stemrecht. Drie jaar eerder, in 1917, werd in Nederland het passief kiesrecht ingevoerd; vrouwen konden gekozen worden, maar kregen nog niet het recht om zelf naar de stembus te gaan. Een jaar later diende het Kamerlid Henri Marchant een initiatiefwet in tot de instelling van het actief kiesrecht voor de vrouw. Deze wet werd in 1919 aangenomen en de Nederlandse vrouwen konden bij de verkiezingen van 1922 voor het eerst van dit actieve kiesrecht gebruikmaken.

Positie

Tijdens haar rondreis in de Verenigde Staten van Amerika was het haar opgevallen dat vrouwen daar belangrijke posities hadden verworven. "In alle besturen van verenigingen [...] kan men zeker zijn enige vrouwennamen te vinden, die daarbij niet als uithangbord dienst doen, zoals in vele besturen van verenigingen bij ons te lande, maar waarvan de draagsters een werkzaam aandeel nemen aan het te verrichten werk en in zo'n bestuur dikwijls een overwegende invloed uitoefenen. In alle mogelijke zaken, beroepen en bedrijven trof ik vrouwen, die daarin soms de hoogste posities bekleden; aan het hoofd van een school voor jongens en meisjes van 16 tot 19 à 20 jaar stond een vrouw, terwijl de leerkrachten uit mannen en vrouwen bestonden; vrouwen overal aan de arbeid tussen de mannen en soms als hun superieuren; alle vrouwen, die op waardige en bekwame wijze haar taak vervulden. [...] Overal waar wij ons nog een plaats moeten veroveren, hebben zij al vaste voet." Aletta Jacobs gaf in 1904 haar artsenpraktijk op om zich aan de 'vrouwenzaak' te wijden.

Latere jaren

Het echtpaar Gerritsen/Jacobs bezat een belangrijke collectie boeken over het feminisme. Zij verkochten een groot deel van deze bibliotheek in 1904 aan de John Crerar Library in Chicago. De verkoopopbrengst van deze collectie stelde Aletta in staat om zich geheel aan de 'vrouwenzaak' te wijden. Gerritsen werd in 1905 voor het district Den Helder gekozen als Tweede Kamerlid voor de Vrijzinnig Democratische Bond. Hij overleed korte tijd later. Aletta speelde nog jaren een voorname rol in de vrouwenemancipatie. Onder haar leiding vergaderde de Wereldbond in juni 1908 in het Amsterdamse Concertgebouw. Met Carrie Chapman Catt, de presidente van de Wereldbond, maakte zij in 1911 en 1912 een reis van zestien maanden naar Azië en Afrika om in deze werelddelen de wettelijke en sociale positie van de vrouw te bestuderen. Van 1918 tot 1924 zat zij in de redactie van het tijdschrift 'De Opbouw'.
Aletta Jacobs overleed op 10 augustus 1929 tijdens een vakantie in het Bad Hotel in Baarn. Zij werd gecremeerd, waarna haar as werd bijgezet in het mausoleum van de familie Broese van Groenou in Loenen op de Veluwe. Haar archief is te vinden in het kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis Atria in Amsterdam.

Gratis

'Brieven uit en over Amerika' kunt u gratis lezen op uw computer of tablet. De uitgave is onder meer beschikbaar via Project Gutenberg.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: meer geschiedenis

Episoden

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.