Radio Kootwijk

Radiozender op de Veluwe

Te midden van grote zandverstuivingen en heidevelden op de Veluwe is kort na de Eerste Wereldoorlog een bijzonder gebouw gesticht. Er was een radiozender nodig om een radioverbinding met het toenmalige Nederlands-Indië te kunnen onderhouden. In een dunbevolkt gebied in de buurt van het Veluwse plaatsje Hoog Buurlo werd een terrein uitgekozen om de zender te bouwen.

Sfinx op de Veluwe

De architect Julius Luthmann kreeg de opdracht om het hoofdgebouw voor dit zendercomplex te bouwen. Hij ontwierp een zendgebouw, geïnspireerd door de vorm van een sfinx, in een fraaie art-deco stijl.
En inderdaad, het grote zendergebouw, dat ook gebouw A wordt genoemd, heeft uit de verte iets weg van een sfinx, zoals deze in de Egyptische woestijnen te vinden zijn. Het gebouw heeft sculpturen van de beeldhouwer Hendrik van den Eijnde.
Bij het gebouw hoorden enkele meer dan tweehonderd meter hoge zendmasten, want de langegolfzender vereiste grote antennes.

Lange golfzender

De bouw voor de langegolfzender ving aan in 1918, kort na afloop van de Eerste Wereldoorlog. In de directe omgeving werd ook een watertoren gebouwd en woningen voor technici, die in de buurt van de zender moesten wonen, om bij problemen direct in actie te kunnen komen. De bouw van het zendergebouw vond plaats in gewapend beton. Omdat er geen wegen waren in dit eerder ongerepte gebied werd voor de aanvoer van materialen een smalspoor spoorlijntje aangelegd naar Assel; later werd er een normaalspoorlijn aangelegd naar Kootwijk. In 1947 verdween deze spoorlijn.
De zender voor de langegolf was gereed in het begin van de twintiger jaren. Via de langegolf kon nu verbinding worden gemaakt met de koloniën overzee.
Aanvankelijk werd de zender Radio Hoog Buurlo genoemd, omdat het dichtbij gelegen plaatsje zo heette, maar ook werd de naam Radio Assel wel gebruikt. In later jaren raakte de naam Radio Kootwijk ingeburgerd. Ook het bij de zender ontstane dorpje, waar vrijwel uitsluitend personeel van de zender woonde, werd zo genoemd.

Hallo Bandoeng

Erg lang heeft het zenden via de langegolfzender niet geduurd: slechts enkele jaren. De voorloper van de latere PTT ontwikkelde radiotelefonische verbindingen, die werden gerealiseerd via zenders, die gebruik maakten van de kortegolf. Daartoe werden in de buurt van het oude zendergebouw enkele nieuwe gebouwtjes opgetrokken, die deze verbindingen moesten gaan verzorgen. Omdat een kortegolfzender toe kan met aanmerkelijk kleinere zenders werden ook de gebouwen daarvoor aanzienlijk kleiner.
De kortegolfzenders werden officieel geopend op 7 januari 1929 door koningin Emma in het hoofdkantoor van de maatschappij in Den Haag. De woorden 'Hallo Bandoeng, hier Den Haag' zijn toen onvergetelijk geworden.

Tweede Wereldoorlog

De bezetter maakte in de Tweede Wereldoorlog dankbaar gebruik van de zenders in Radio Kootwijk. Via de langegolf hielden de Duitsers contact met de onderzeeboten, die de Atlantische Oceaan voor de geallieerden onveilig maakten. Toen bevrijdingstroepen in april het zenderpark naderden, bliezen de Duitsers alle zendmasten op. Ook wilden ze het grote zendgebouw vernietigen door er een grote zendmast op te laten vallen, maar het gebouw, uitgevoerd in gewapend beton gaf geen krimp, het liep nauwelijks schade op. De PTT moest na de oorlog alle schade weer herstellen.

Jan Hendrik Oort

Kort na de Tweede Wereldoorlog brak er een nieuwe tijd aan voor 'Radio Kootwijk'. In de nabijheid van het zenderpark werd een draaibare en een beweegbare schotelantenne opgesteld, waarmee onderzoek werd verricht naar storingen ten gevolge van radiostralingen, die de PTT ondervond bij het radioverkeer op de kortegolf. Later ging het onderzoek zich toespitsen op de stralingen, die vanuit de kern van ons melkwegstelsel werden uitgezonden. De zeer bekende astronoom Jan Hendrik Oort heeft hier zeer belangrijk onderzoek verricht aan deze 21cm straling, waarbij hij de spiraalvorm van ons melkwegstelsel ontdekte. In 1955 zette hij zijn onderzoek voort in Dwingeloo, waar een zeer grote radiotelescoop was gebouwd.

Rijksmonument

Het dorpje Radio Kootwijk was in de loop der jaren enigszins gegroeid. Tegen 1930 woonden er al tweehonderd mensen, die vrijwel allen te maken hadden met het zenderpark. In de dertiger jaren en ook nog na de Tweede Wereldoorlog werden er nog woningen bijgebouwd voor het hoger personeel. In 1996 verkocht de PTT alle woningen aan de huurders/bewoners. Thans heeft hier vrijwel niemand meer een binding met KPN, de opvolger van de PTT.
In 1980 werd de laatste zendmast van Radio Kootwijk gesloopt en twintig jaar later kwam er eind aan alle zendactiviteiten. In 2004 verkocht KPN het zendgebouw met omgeving aan de Nederlandse Staat. Daarna ging het natuurterrein over aan Staatsbosbeheer, die ook het grote zendergebouw met directe omgeving in 2009 in handen kreeg. Van tijd tot tijd worden door Staatsbosbeheer excursies georganiseerd. Inmiddels is gebouw A thans een rijksmonument; het is gebouwd in een mengvorm van twee scholen: de Berlijnse en de Amsterdamse School.
In het begin van deze eeuw is getracht een speciale bestemming te vinden voor de zendergebouwen, maar daar is men nog steeds niet in geslaagd. Het grote zendgebouw, dat overigens een fraai interieur heeft, wordt nu gebruikt door Staatsbosbeheer voor ontvangsten, rondleidingen en lezingen. Van de overige gebouwen noemen we de watertoren, de zendgebouwen voor de kortegolf, garages, loodsen en een transformatorgebouw.

Bezoek Radio Kootwijk

Het gehele gebied rond de oude zendergebouwen is tegenwoordig vrij toegankelijk voor wandelaars en fietsers, die over een netwerk van voet- en fietspaden in dit gebied kunnen beschikken. Radio Kootwijk is voor hen gemakkelijk bereikbaar vanuit Apeldoorn, Kootwijk en Harskamp. Om er met een auto te komen is een ander verhaal. De gemakkelijkste weg is om de afslag Hoog Buurlo te nemen op de weg van Apeldoorn naar Hoenderloo, enkele honderden meters noordelijk van de kruising met de A1. Men kan dan de zeven kilometer lange weg langs Hoog Buurlo, de Hoog Buurloseweg, afrijden naar Radio Kootwijk. Ongeveer vijfhonderd meter voor de toegangsweg naar het zendergebouw A, moet men de auto echter laten staan en te voet verder gaan.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken wij regelmatig aandacht aan de geschiedenis en de monumenten in de prachtige dorpen en steden van Gelderland. Lees de interessante uitgave Gelderland: Geschiedenis en bezienswaardigheden om meer te weten te komen over de mooiste provincie van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: geschiedenis Gelderland

Gelderland

Deze uitgave over Gelderland van Ruud van Capelleveen is zeker niet saai te noemen. Gelderland heeft een rijke geschiedenis en ook landschappelijk veel te bieden. De auteur informeert u op onderhoudende wijze over de geschiedenis en wetenswaardigheden van de honderdvijftig meest interessantste plaatsen in Gelderland.
Bezienswaardigheden in Gelderland


In 'Door de Nederlandse geschiedenis' vertelt Ruud van Capelleveen veel over de Nederlandse geschiedenis: over de moordenaar van Willem van Oranje, Balthasar Gerards, over raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt, die met prins Maurits in conflict raakte, over de invloed van koning Lodewijk Napoleon, die door zijn broer Napoleon Bonaparte aangewezen werd om de Franse belangen te dienen als koning over Nederland, over de Slavenhandel van de WIC en andere belangrijke episodes uit onze vaderlandse geschiedenis.
'Door de Nederlandse geschiedenis' is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland.
Door de Nederlandse geschiedenis

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.