Akte van Seclusie in 1654

Staatsgreep

De Akte van Seclusie werd in 1654 door de Staten van Holland in het geheim afgesproken bij het sluiten van het Verdrag van Westminster, waarmee de Eerste Engels-Nederlandse Oorlog werd beëindigd. In de Akte van Seclusie beloofden de Staten van Holland om de toen vierjarige prins Willem III van Oranje nooit tot stadhouder aan te zullen stellen. Volgens Johan de Witt, raadpensionaris van Holland, was de clausule een eis van Oliver Cromwell.

Eerste Stadhouderloze Tijdperk

Na de onverwachte dood van stadhouder Willem II besloten de meeste gewesten geen nieuwe stadhouder te benoemen. Zij waren geschrokken van de staatsgreep die Willem II enkele maanden voor zijn dood pleegde. Willem II van Oranje-Nassau vestigde in juli 1650 een militaire dictatuur. Een aantal tegenstanders van Oranje werd opgesloten op Slot Loevestein. Dit zette kwaad bloed in Holland, waar de regenten een grote hekel hadden aan de Oranjes. De Staten van Holland benoemden de pensionaris van Dordrecht, Johan de Witt, tot hun leider. Hij groeide uit tot de grote leider van de Republiek tijdens het Eerste Stadhouderloze Tijdperk.

Eerste Engelse Zeeoorlog

Engeland werd in deze jaren geregeerd door Oliver Cromwell. Hij was in 1649 na een bloedige burgeroorlog aan de macht gekomen. Hierbij werd koning Karel afgezet en na een showproces op 30 januari 1649 onthoofd. In maart 1651 vaardigde het Engelse parlement de 'Acte van Navigatie' uit, waarin werd bepaald dat koopwaar naar en van Engeland alleen mocht worden vervoerd door Britse schepen of door schepen die afkomstig waren uit het land van de herkomst van de vracht. Dit vormde een grote bedreiging voor onze koopvaardij en de Republiek besloot tot actie: de Eerste Engelse Zeeoorlog.

Geheime overeenkomst

Na enkele zeeslagen waarbij de Nederlandse zeevloot onder leiding van Michiel de Ruyter, Maarten Tromp en Witte de With enkele gevoelige nederlagen leed, tekende de Republiek in 1654 de 'Eerste Vrede van Westminster'. De Republiek moest de 'Acte van Navigatie' ondertekenen. Aan dit verdrag werd een geheim artikel toegevoegd: de 'Acte van Seclusie'. In deze geheime bepaling - seclusie betekent uitsluiting - beloofden de Staten van Holland, dat zij nooit meer een telg uit het huis van Nassau als stadhouder of legeraanvoerder zouden aanstellen. De geheime overeenkomst tussen Holland en Engeland lekte al snel uit. Joan van Messen, een klerk van Johan de Witt, vertelde de bijzonderheden aan een medewerker van de Friese stadhouder Willem Frederik van Nassau.

Misleiding

Op 8 mei 1654 was het onrustig in de oude Ridderzaal. Zodra de voorzitter de vergadering in het parlement opende veroorzaakten de afgevaardigden een enorm tumult. De Friezen voerden het hoogste woord, omdat zij vonden dat Johan de Witt de rechten van het Oranjehuis verkwanseld had. Dat was ook zo: tijdens de besprekingen met het parlement had hij geen melding gemaakt van de speciale eis van Cromwell. De Staten-Generaal had haar goedkeuring aan de bepalingen van de Vrede van Westminster gegeven, terwijl zij niet wist dat de kwestie van de uitsluiting speelde. Pas op 15 april 1654 ontvingen de parlementariërs een brief van onderhandelaar Hieronymus van Beverningh met de voorwaarden van de ratificatie, maar zij konden niets meer doen. De Staten van Holland gingen akkoord en Johan de Witt stuurde het verdrag naar Londen.

Eerste Stadhouderloos Tijdperk

De Staten van Holland konden wel leven met de uitsluiting van de Oranjes. De handelssteden in deze provincie waren gebaat bij vrede en zij hadden genoeg van de vriendjespolitiek van de Oranjes. Bovendien lag de staatsgreep van Willem II van Oranje-Nassau nog vers in het geheugen. Na het plotselinge overlijden van de prins in november 1650 besloten de regenten daarom geen Oranje meer als stadhouder aan te stellen en begon het Eerste Stadhouderloos Tijdperk.

Verzet

Nadat in de andere provincies bekend werd dat Johan de Witt de Britten beloofd had in de toekomst geen Oranje als stadhouder te dulden, kwamen de Orangisten in opstand. In de Staten-Generaal kreeg Johan de Witt vooral het verwijt te horen dat Holland niet het recht had om verdragen met het buitenland af te sluiten. Zij voelden zich achtergesteld. Er moest een brief naar onderhandelaar Van Beverningh dat de overhandiging van de 'Acte van Seclusie' verbood.

Codering

Johan de Witt toonde nog een keer zijn handigheid: hij stelde dat een dergelijk bericht gecodeerd verzonden moest worden. De codering kostte tijd en daarvan maakte De Witt handig gebruik, want Van Beverningh kreeg opdracht om de akte zo snel mogelijk naar Oliver Cromwell te brengen. Toen het gecodeerde tegenbericht in Londen arriveerde was het te laat: de 'Acte van Seclusie' was een feit. De 'Acte van Seclusie' werd pas in 1660 ingetrokken, toen in Engeland de monarchie terugkeerde.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Door de Nederlandse geschiedenis

'Door de Nederlandse geschiedenis' is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland. Deze auteur toont aan dat geschiedenis buitengewoon verfrissend en boeiend kan zijn.
Door de Nederlandse geschiedenis

Lees verder: meer geschiedenis

Hoofdpagina Geschiedenis

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.