Johan de Witt (1625-1672)

Nederlands staatsman

De Nederlands staatsman Johan de Witt speelde een belangrijke rol als raadpensionaris van Holland tijdens het Eerste Stadhouderloze Tijdperk. Johan de Witt werd samen met zijn broer Cornelis in 1672 vermoord bij de Gevangenpoort in Den Haag. Hun lichamen werden verminkt.

Opleiding

Johan de Witt werd op 24 september 1625 geboren in Dordrecht. Johan was een telg uit een regentenfamilie. Hij was de zoon van de Dordtse houthandelaar Jacob de Witt. Zijn moeder, Anna van den Corput, kwam uit Breda. Zij was een nicht van de militair Johan van den Kornput. Johan de Witt studeerde rechten, wiskunde en wijsbegeerte te Leiden en promoveerde in Angers in de rechten. Van 1647 tot 1650 oefende hij een advocatenpraktijk uit te Den Haag.

Pensionaris

In 1650 werd De Witt pensionaris van Dordrecht. Drie jaar later werd hij benoemd tot raadpensionaris van Holland. Johan de Witt trad in 1655 in het huwelijk met Wendela Bicker, een dochter van de rijke scheepsbouwer Jan Bicker. Bicker zou later burgemeester van Amsterdam worden.

Eerste Stadhouderloze Tijdperk

Tijdens het Eerste Stadhouderloze Tijdperk (1653-72) was De Witt raadpensionaris van Holland en daardoor de invloedrijkste persoon in de Nederlanden. Johan de Witt stond pal voor de autonomie van de in de Unie verbonden zeven gewesten.

Steun uit Amsterdamse regentenwereld

De belangengemeenschap van een regentenkaste achtte hij een waarborg voor de rust in de staat. Hij trachtte de functies in kringen van regering, justitie en financiën te bemannen met geestverwanten, die veelal ook zijn bloed- of aanverwanten waren. Hiervoor kreeg hij steun uit de Amsterdamse regentenwereld. Hij was echter lang blind voor de weerstand, die hij opriep bij een aantal aan het Oranjehuis verknochte families. Johan de Witt was met zijn broer Cornelis de leider van de anti-orangistische groepering Staatsgezinden, die door Johan de Witt de partij van de Ware Vrijheid werd genoemd.

Versterking vermogenspositie

Persoonlijke baatzucht was nooit de reden voor zijn staatkundige gedragingen, maar wel gebruikte hij bestuurlijke en ambtelijke relaties soms ter versterking van zijn eigen vermogenspositie en dat gaf steeds meer aanleiding tot verdachtmakingen.

Oranjehuis

Duurzame uitschakeling van het Oranjehuis was oorspronkelijk De Witts doel. De door zijn toedoen als geheime bepaling aan de Vrede van Westminster in 1654 toegevoegde Akte van seclusie bewijst dit. Na 1660 kon hij deze gedragslijn niet langer meer volhouden. Vooral op aandrang van Karel II van Engeland namen de Staten van Holland de tienjarige prins Willem van Oranje in 1660 "ter educatie" aan, voor later aan hem op te dragen "hoge charges en emplooien".

Actieve handelspolitiek

In de visie van Johan de Witt moest de educatie in de eerste plaats dienen om de prins te de-angliseren. Johan de Witt was verantwoordelijk voor de Akte van Seclusie uit 1654 en het Eeuwig Edict van 1667. Hij bouwde een goed uitgeruste oorlogsvloot op en voerde een actieve handelspolitiek. Hij trachtte de neutraliteit te bewaren, maar stelde te weinig geld beschikbaar om een goed leger op de been te houden.

Zondebok

Toen in het Rampjaar 1672 Franse, Keulse en Münsterse troepen de Nederlanden binnenvielen en het leger zich terugtrok achter de Hollandse waterlinie, begon de stelselmatige ophitsing. Johan de Witt werd als zondebok gezien.

Vermoord in Den Haag

Tegen zijn broer Cornelis werd vervolging ingesteld op basis van de beschuldiging een complot tegen het leven van de prins te hebben beraamd. Op 20 augustus 1672, de dag waarop een vonnis tot levenslange verbanning van Cornelis werd uitgesproken, werden de broers bij het verlaten van de gevangenis door de bevolking, onder aanvuring van onder andere admiraal Cornelis Tromp en enkele hervormde predikanten, naar buiten gesleurd en gruwelijk vermoord.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: meer Politiek

Politiek

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.