Excessen in Nederlands-Indië

Indië verloren, rampspoed geboren

De republiek Indonesië werd op 17 augustus 1945 uitgeroepen door Soekarno. De Nederlandse regering zond soldaten. De Nederlandse soldaten pleegden grove mensenschendingen tijdens deze 'politionele acties'. Zo werd in augustus 1947 de kampong Pakisadji in brand gestoken en vonden in november tijdens een treintransport 46 Indonesische gevangenen de dood. Door minachting en desinteresse had men weinig oog voor de noden van de bevolking. Vooral Raymond Westerling heeft hardhandig opgetreden tegen Indonesische guerrillastrijders en sympathisanten van de Indonesische vrijheidsbeweging. Zijn meedogenloze aanpak kreeg de naam 'Methode Westerling'.

Rampspoed geboren

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Nederlands-Indië bezet door Japan. Na de oorlog eisten de Nederlanders Indië terug, maar Soekarno (1901-1970) had inmiddels van de gelegenheid gebruik gemaakt om zich in augustus 1945 te laten uitroepen tot president van de onafhankelijke republiek Indonesië. De Nederlandse regering wilde Indië niet loslaten: "Indië verloren, rampspoed geboren." Men plaatste het economische belang van Nederland boven dat van de bewoners in de 'Gordel van Smaragd'.

Koloniale politiek

Niet iedereen kon zich vinden in het regeringsstandpunt. In januari 1946 schreef publicist en politicus Jacques de Kadt een open brief aan minister Logeman. Hij vond dat Nederland haar koloniale politiek moest opgeven. De bevolking van Nederlands-Indië wilde niet meer overheerst worden door de Nederlanders: "Want dit, excellentie, wil ik hier uitspreken - al weet ik wel dat men ook dit eerst geloven zal als het te laat is, en als deze waarschuwing gebleken zal zijn even juist te zijn als die andere waarschuwingen die ik heb gedaan en die men niet ernstig heeft genomen - het volk hier zal vechten en blijven vechten, en Soerabaja en tal van andere plaatsen hebben bewezen dat er ook in dit opzicht iets veranderd is en dat er hier tallozen zijn die het 'vrijheid of dood' letterlijk opvatten."

Oorlog in de kolonie

De nationalisten verwierpen een gedeeltelijke onafhankelijkheid, waarna in juli 1947 een openlijke oorlog uitbrak. Het Nederlandse leger bezette de republikeinse hoofdstad Jogjakarta en nam Soekarno en andere nationalistische leiders gevangen. Onder druk van de Verenigde Naties en de publieke opinie in eigen land liet het Nederlandse leger de leiders vrij. Er kwam een rondetafelconferentie in Den Haag die Indonesië onafhankelijkheid verleende. Soekarno werd de eerste president. Zijn bewind leidde tot binnenlandse opstanden. Ambitieuze plannen leidden tot economische rampspoed. In 1957 werd het parlement naar huis gestuurd. Oppositiepartijen werden verboden. De Nederlandse bezittingen werden genationaliseerd. Veel buitenlanders verlieten het land en de export liep vast. In 1959 voerde Soekarno de geleide economie in.

Excessen

Later zou blijken dat soldaten van het Nederlandse leger grove mensenschendingen pleegden. Zo werd in augustus 1947 de kampong Pakisadji in brand gestoken en in november tijdens een treintransport 46 Indonesische gevangenen overleden. De mensen stierven door volledig onjuist transport. Er werden teveel mensen in de wagons gepropt en er werd niet op gelet of deze wagons voldoende werden gelucht. Het is een typisch voorbeeld van het optreden van het Nederlandse leger in de tropen. Door minachting en desinteresse had men weinig oog voor de noden van de bevolking. Vooral Raymond Westerling heeft hardhandig opgetreden tegen Indonesische guerrillastrijders en sympathisanten van de Indonesische vrijheidsbeweging. Zijn meedogenloze aanpak kreeg de naam 'Methode Westerling'.

Methode Westerling

Tussen december 1946 en maart 1947 voerde kapitein Raymond Westerling 'zuiveringsacties' uit op Zuid-Celebes en Java. Hij voerde het commando over het Depot Speciale Troepen, een in contraguerrilla gespecialiseerde eenheid, die bestond uit inheemse militairen en oorlogsvrijwilligers uit Nederland. Westerling kreeg van de plaatselijke militaire leiding toestemming om tijdens zijn acties standrecht toe te passen. Dit betekende dat hij een persoon zonder fatsoenlijk proces ter plekke kon executeren. Van deze bevoegdheid heeft hij in de kampongs ruim gebruik gemaakt. De kampongs werden in de nachtelijke uren omsingeld. Bij zonsopgang gingen Westerling en zijn mannen tot actie over. Mannen en vrouwen die gewapend verzet boden, werden direct neergeschoten. De bevolking moest zich op een open terrein verzamelen. Hierbij werden de mannen en de vrouwen met hun kinderen gescheiden. Vervolgens werden de van terrorisme verdachte personen uit de groep gehaald en ter plekke geëxecuteerd. Hierbij zijn veel onschuldige Indonesiërs om het leven gekomen. Na de moordpartij benoemde hij een nieuw kampongbestuur dat verantwoordelijk werd gesteld voor de ordehandhaving.

Zwijgen

Over de excessen van het Nederlandse leger werd lang gezwegen. Men kon het zich misschien niet voorstellen dat 'onze jongens' zich zo beestachtig gedroegen op vreemde bodem. Aan het einde van de jaren veertig verschenen er wel enkele kleine krantenberichten. In februari 1949 publiceerde de Groene Amsterdammer een brief van een officier aan zijn vrienden in Nederland, waarin hij vertelde over het wangedrag van het Korps Speciale Troepen bij Djokjakarta. De Nederlandse regering stuurde de onderzoekers Van Rij en Stam naar Nederlands-Indië, maar zij konden hun onderzoek niet afmaken. Twee maanden later werden zij vanwege de soevereiniteitsoverdracht teruggeroepen.

Coördinatiegroep Indonesië

Pas na een geruchtmakend televisie-interview in 1969 ontstond er belangstelling voor de excessen. "Een voorbeeld - we kregen krijgsgevangenen en die werden meerdere malen neergeschoten, waarbij dan de kreet was: 'Ga jij maar pissen', waarop de mensen zich omdraaiden en in de rug neergeschoten werden," vertelde Joop Hueting in januari 1969 in het VARA-programma Achter het Nieuws. Er verschenen nu honderden artikelen in de Nederlandse dagbladen en de regering liet een archiefonderzoek uitvoeren naar de oorlogsmisdaden. De Coördinatiegroep Indonesië 1945-1950 begon met haar werkzaamheden. Cees Fasseur werd secretaris van deze commissie: "Ik kwam in die commissie terecht met een aantal ambtenaren van andere departementen: Buitenlandse Zaken, Onderwijs, Defensie, Binnenlandse Zaken, en tot mijn verrassing bleek dat die allemaal geselecteerd waren op hun Indische achtergrond," zei Fasseur later. "Ze waren allemaal in Indië geweest als ambtenaar of militair en ze hadden eigenlijk helemaal geen zin in dat onderzoek, ze vonden het bijna een aantasting van hun eigen eer en goede naam."

Onvoldoende ingegrepen

Het onderzoek werd drie maanden later, op 2 juni 1969, gepresenteerd, maar op die dag was er vooral aandacht voor een opstand in Willemstad op Curaçao, waar sprake was van brandstichting en plundering. Het resultaat van het onderzoek naar de misdragingen kreeg hierdoor te weinig aandacht. Een maand later vond in de Tweede Kamer een debat plaats. Joop den Uyl wilde een parlementaire enquête, maar daar voelde men niets voor.
Loe de Jong bracht de gebeurtenissen in 1988 weer onder de aandacht, toen zijn laatste deel van de Geschiedenis van het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog verscheen. In het twaalfde deel, de epiloog, behandelde hij de periode 45-50, inclusief de excessen in Indonesië. De Jong velde een hard oordeel over de oorlogsmisdaden. De historicus bekritiseerde ook de Nederlandse regering: "Van háár ging de opdracht uit om de Republiek Indonesië te bedwingen, dat wil in Nederlands perspectief zeggen een gewapende opstand neer te slaan, en zij wist na enige tijd dat dit bedwingen gepaard ging met excessen en zij heeft, toen zij dat wist, onvoldoende ingegrepen."

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Door de Nederlandse geschiedenis

'Door de Nederlandse geschiedenis' is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland. Deze auteur toont aan dat geschiedenis buitengewoon verfrissend en boeiend kan zijn.
Door de Nederlandse geschiedenis

Lees verder: meer geschiedenis

Hoofdpagina Geschiedenis

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.