Nederlands-Indië: einde van een kolonie

Gordel van Smaragd

Het bestuur van Nederlands-Indië is altijd geplaagd door opstanden en dwarsliggende stammen. Regelmatig trokken de KNIL-militairen de rimboe in om de orde te herstellen. De militaire acties van legerleiders als J.B. van Heutsz en G.C.E. van Daalen in de Gordel van Smaragd waren zeer gewelddadig. De bevolking werd hiermee getraind om het denken aan anderen over te laten en de Nederlandse bezetter kreeg achting.

Verandering

Latere bezoekers aan Indonesië, zoals 'ons' Nederlands-Indië na de Tweede Wereldoorlog na internationale druk ging heten, verklaarden in verslagen die zij over deze reizen naar het land van hun jeugd maakten, dat de bevelende vorm nog altijd de enige manier is om in dit land iets gedaan te krijgen. De ontwikkeling in Indonesië is sinds het vertrek van de Nederlanders tot stilstand gekomen. Een kleine bovenlaag, waaronder de families van de regeringsleden, is er in geslaagd om de Zwitserse bankrekening tot ongekende hoogte op te stuwen. De grote onderlaag van de Indonesische bevolking wacht op en bidt om veranderingen.

Japanse bezetting

Nederlands-Indië werd door Nederland vanaf de tijd van de Verenigde Oost-Indische Compagnie bestuurd. In 1942 werden de eilanden van de archipel bezet door Japanse troepen. De Nederlandse bevolking (waaronder bestuursambtenaren en planters) werden 'geïnterneerd' (opgesloten in kampen).
De gangbare klacht van de geïnterneerde Nederlanders was: 'We worden gewoon behandeld als koelies.' Dit geeft goed aan hoe de verhoudingen lagen. De Nederlanders werden ook niet geholpen door de Indische bevolking. Onderduiken, je verbergen voor de Japanse bezetter in afwachting van betere tijden, kwam niet voor. Een verblijf in een Japans kamp was overigens in niets te vergelijken met dat in een Duits concentratiekamp. De grootste vijand voor de geïnterneerde Nederlander in Nederlands-Indië was ziekte. Volgens schrijver Rudy Kousbroek, die zelf als jongen gevangen zat in een kamp, is het de Japanners vooral aan te rekenen dat zij geen medicijnen verstrekten aan de kampbewoners. Deze ervaring gaat zeker ook op voor de Nederlandse mannen die onder onmenselijke omstandigheden gedwongen werden te werken aan de aanleg van de nimmer gebruikte Birma-spoorlijn.

Politionele acties

Op 17 augustus 1945 riepen de nationalistische leiders Soekarno en Mohammed Hatta de Republiek Indonesië uit. De vrijheid moest voor de Nederlanders die geïnterneerd waren nog even wachten. Zij werden onder Japanse bescherming door de binnenlanden naar de havens gebracht. Per schip volgde vervolgens de reis naar Nederland. Onderweg kregen de schepelingen warme Europese kledij van het Rode Kruis.
In Nederland reageerden de politici verwonderd op de Indonesische drang naar vrijheid. Vooral koningin Wilhelmina kon zich niet neerleggen bij een inkrimping van haar koninkrijk. Uiteindelijk zou haar opstelling mede leiden tot haar vervroegde aftreden in 1948. De Nederlandse regering had de internationale ontwikkeling, waarbij na de Tweede Wereldoorlog duidelijk was geworden dat de tijd van de overzeese kolonies tot het verleden behoorde, duidelijk gemist. Zij koos voor militaire vergelding. Aan het begin van het jaar 1946 diende het kabinet van Schermerhorn en Drees een wijziging van de grondwet in, die het mogelijk moest maken dienstplichtigen naar Nederlands-Indië te sturen. Tussen 1947 en 1949 streden de dienstplichtigen in de tropen een vergeefse strijd in een oorlog, die door de Nederlandse politiek, politionele acties werden genoemd.

Einde koloniaal tijdperk

Mannen als kapitein Raymond Westerling (1919-1987) deden niet onder voor voorgangers als J.B. van Heutsz. De misstanden in Nederlands-Indië raakten in 1949 publiekelijk bekend, nadat enige brieven van Nederlandse soldaten in de Tweede Kamer waren voorgelezen. De animo in Nederland om Nederlands-Indië te behouden werd ook verminderd door de vijfduizend doden die tijdens de 'beperkte' politionele acties vielen. Bovendien nam de internationale druk van vooral de Verenigde Staten van Amerika toe om de koloniale oorlog te beëindigen. Op 27 december 1949 droeg Nederland de soevereiniteit van Nederlands-Indië over. De nieuwe naam van het immense gebied werd Republiek Indonesië.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Door de Nederlandse geschiedenis

'Door de Nederlandse geschiedenis' is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland. Deze auteur toont aan dat geschiedenis buitengewoon verfrissend en boeiend kan zijn.
Door de Nederlandse geschiedenis

Lees verder: meer geschiedenis

Hoofdpagina Geschiedenis

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.