Staatsdroogmakerijen

Particuliere initiatieven

In de Gouden Eeuw onderging het landschap rond Amsterdam een metamorfose. Particulieren toonden daadkracht en veranderden met droogleggingen het landschap. Hiervan profiteerde vooral de bevolking. Voor de initiatiefnemers waren de resultaten doorgaans teleurstellend. Het rendement stond niet in verhouding met het risico van de investering.

Durf en ondernemerszin

"Er was durf getoond, daadkracht, doorzettingsvermogen en ondernemerszin," schreef Willem van der Ham in 'Hollandse Polders'. "Door de grote projecten was de veiligheidssituatie onnoemelijk verbeterd en was het areaal landbouwgrond in de directe omgeving van Amsterdam enorm toegenomen." Het enige meer bij Amsterdam dat nog gevaar opleverde was de Haarlemmermeer, maar de droogmaking van dit meer durfde niemand aan. Het risico was te groot. De Haarlemmermeer zou daarom pas in de negentiende eeuw worden ingepolderd.

Hoogheemraadschappen

De staat en de lagere overheden kregen een grote inbreng bij de inpolderingen. In 1681 besloten de Staten van Holland geen vergunningsverzoek meer in behandeling te nemen zonder de hoogheemraadschappen te betrekken in de besluitvorming. Een droogmakingsplan moest voortaan vergezeld gaan van een advies van het hoogheemraadschap en deze organisatie werd ook belast met de controle op de uitvoering. Willem van der Ham: "Het kwam er concreet op neer dat de technische dienst van deze overkoepelende waterschappen het bedijkings- en bemalingsplan voorbereidde en een verkavelingsplan opstelde." Deze standaardisering noemde men de Zuid-Hollandse verkaveling.

Risico

In de achttiende eeuw nam de behoefte aan een centrale waterstaat toe. Sommige droogmakingsprojecten waren te groot en te complex voor particulieren. De landmeter Cornelis Velsen werd in 1730 door de Staten van Holland aangesteld om toezicht te houden op de waterstaatszorg. "Enkele grote overstromingen in het rivierengebied onderstreepten de noodzaak tot meer samenwerking en een sterker centraal gezag," zegt Willem van der Ham. "Vooral door de doorbraak van de Zuider Lekdijk in 1741 werden Holland en Utrecht opgeschrikt." Als de dijk aan de overzijde was bezweken zou heel Holland zijn overstroomd. In 1754 werd de Leidse hoogleraar Johan Lulofs tot inspecteur-generaal van 's Lands Rivieren aangesteld. Hij riep de hulp in van de beste waterbouwkundigen, zoals Christiaan Brunings en Dirk Klinkenberg. De droogmaking bij Bleiswijk in 1772 was het eerste echte staatsproject.

Bleiswijk

De vraag naar turf vormde een groot gevaar. Door het afgraven van turf verdwenen landbouwgronden en ontstonden plassen. Bij Bleiswijk kregen deze plassen een diepte tot wel vijf meter. Dit vormde een groot gevaar voor de omgeving. De Staten van Holland concludeerde dat droogmaking het beste middel was om de omringende polders te ontlasten. Vanwege de grote risico's wilden particulieren de droogmaking niet financieren en daarom besloot men het project voor rekening van het 'Gemeene Land' uit te voeren. De droogmaking bij Bleiswijk leverde de Staten aanvankelijk een strop van meer dan één miljoen gulden op. Toch meende het provinciaal bestuur van Holland dat de "droogmakerij nochtans voor het land voordeliger is geweest, dan wanneer het gebied ene nutteloze plas gebleven zou zijn."

Staatsaangelegenheid

De inpoldering van Nederland was vanaf nu staatsaangelegenheid. Dat de eerste aanzet hiertoe gegeven was door de filosoof en wis- en sterrenkundige Johan Lulofs (1711-1768) mag niet vergeten worden. In 1764 verscheen zijn 'Grondbeginselen der wynroey- en peilkunde, ten dienste der landgenooten'. Hierin legde hij voor het eerst maatstaven en procedures vast voor het Nederlandse waterbeheer. Deze ideeën zouden later medebepalend zijn voor het beleid van Rijkswaterstaat. De Haarlemmermeer zou in de jaren 1849-1852 worden drooggelegd.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Leven in de delta

'Leven in de delta' is een reis door de tijd en door Nederland. De teksten en de vele foto's verduidelijken veel.
U komt veel te weten door het lezen van 'Leven in de delta'. Ruud van Capelleveen heeft veel geschreven over kastelen, de ontwikkeling van de spoorwegen in Nederland en de Tweede Wereldoorlog. Ook deze onderwerpen zijn goed vertegenwoordigd in 'Leven in de delta'.
Leven in de delta

Lees verder: meer geschiedenis

Hoofdpagina Geschiedenis
Gouden Eeuw

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.