Kasteel Cartils

Kasteel in Limburg

In Wijlre in Zuid-Limburg staat al eeuwen kasteel Cartils, waarvan de naam in de persoon van Hoen van Cartils al voorkomt sinds het jaar 1250. De naam Cartils zou kunnen zijn afgeleid van het woord curtis (of leengoed) via het Latijnse woord 'cortile'.

Hoen van Cartils

Dezelfde naam Hoen van Cartils komen we in Limburg vaker tegen, zo ook in de geschiedenis van kasteel Schaloen, waar een Hoen van Cartils omstreeks 1730 dat kasteel ingrijpend wijzigde. Kasteel Cartils met omgeving was een vrije heerlijkheid. De eigendom van deze vrije heerlijkheid werd echter eeuwenlang betwist door de buren, de heren van Wijlre, die van mening waren dat Cartils een leen was van hun heerlijkheid. Tot de zeventiende eeuw duurde deze stammenstrijd tot de schepenen van Aken de Cartils in het gelijk stelde. Overigens werden de Cartils begraven in de kerk van Wijlre, gebroederlijk aan de zijde van de heren van Wijlre.

Middeleeuwen

Het kasteel stamt oorspronkelijk uit de dertiende eeuw. Uit die tijd duikt in de archieven de naam op van ridder Diedrick van Cartils. Een kleinzoon voegde in de veertiende eeuw de naam van zijn moeder aan de zijne toe en ging verder door het leven als Hoen van Cartils. Het huidige huis is echter niet zo oud. De ronde toren aan de achterzijde is uit mergelsteen gebouwd. Hij staat vermoedelijk op oudere fundamenten, maar is zelf nu een van de oudste bouwdelen.

Waterburcht

Door de vorm van de omgrachting, die intussen voor een groot deel is gedempt, mag geconcludeerd worden dat het middeleeuwse kasteel een waterburcht is geweest met een voorburcht. Op oudere afbeeldingen zijn verschillende zware torens, een ommuring en een poortgebouw te zien. De meeste delen van het oude kasteel zijn echter geheel verdwenen; waarschijnlijk zijn er onder het huidige gebouw, zoals de ronde toren, nog oorspronkelijke fundamenten aanwezig.

Lodewijk van Nassau

Een van de belangrijkste evenementen, die kasteel Cartils heeft gekend is wel dat het kasteel hoofdkwartier was van Lodewijk van Nassau, die kort daarna in de strijd tegen de Spanjaarden sneuvelde op de Mookerheide.

Liedekerke

De laatste telg uit de familie Hoen van Cartils, die getrouwd was met baron de Masbourg, liet Cartils in 1772 na aan een graaf de Liedekerke, maar hij woonde elders. Daarom stond het kasteel lange tijd leeg. Er wordt beweerd dat de bokkenrijders Cartils toen tot hun hoofdkwartier verklaarden en van uit Cartils de omgeving onveilig maakten. De bokkenrijders vormden een of meer roversbenden, die regelmatig in Zuid-Limburg en aangrenzende gebieden in België en Duitsland het land onveilig maakten en zeer werden gevreesd door de bevolking. Er zijn veel ijzingwekkende verhalen over deze rovers in omloop.

Cartils in 1908

J.J. Frijns

In 1847 werd het toen leegstaande Cartils gekocht door J.J. Frijns, die al in een van de bijgebouwen woonde en dus al bekend was met kasteel Cartils. De heer Frijns liet het kasteel in 1883 ingrijpend verbouwen, waarbij de zestiende-eeuwse hoekarkel voor de helft in de nieuwe voorgevel werd opgenomen. Deze nieuwe voorgevel werd symmetrisch uitgevoerd met empire vensters en kreeg een bordestrap. Tegen deze gevel werd later een minder fraai serre-achtig gebouw opgetrokken. Ook de achterzijde van het gebouw werd ingrijpend verbouwd. De poorttoren werd overigens al in 1853 grondig hersteld in een fraaie zeventiende-eeuwse renaissancestijl, nadat hij een eeuw eerder ook al was gerestaureerd.

Toegangspoort kasteel Cartils

C.H.J.A. Janssen de Limpens

Via een huwelijk met de enige dochter van de heer Frijns, kwam Cartils in handen van mr C.H.J.A. Janssen de Limpens, die kantonrechter was en lid van de Eerste Kamer der Staten-Generaal. Zijn zoon was de bekende historicus Karel Janssen de Limpens, die het kasteel tot zijn dood in 1980 bewoonde. Hij heeft veel geschreven over de Limburgse geschiedenis.

Ligging kasteel Cartils

Kasteel Cartils dat met een aantal bijgebouwen tot rijksmonument is verheven, staat aan de weg van Valkenburg naar Gulpen ten zuiden van het dorp Wijlre, aan het riviertje de Eyserbeek, die van uit het noordoosten hier de Geul nadert en waar ook de Gulp in de Geul uitmondt.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan kastelen. Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Literatuur

Groneman, W.; Kastelen in Zuid Limburg; Beek (L.), VVV,1962, 2e druk.

Hupperetz, Wim, Ben Olde Meierink en Ronald Rommes (red.); Kastelen in Limburg. Burchten en landhuizen (1000-1800); Utrecht, Matrijs, 2005.

Heynens, Lou; Kastelen in Zuid-Limbrg. In hernieuwde glans; Zutphen, Walburg Pers, 2005.

Eigen documentatie.

Lees verder over kastelen: meer kasteelinformatie

Kastelen Nederland

Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Kastelen: Van motte tot buitenplaats


Met 'Kastelen in Nederland' laten wij u genieten van de rijkdom van onze vaderlandse geschiedenis en in het bijzonder van de prachtigste en interessantste kastelen en huizen in Nederland.
Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel. Hierdoor krijgt u niet alleen een goede indruk hoe het kasteel in het Nederlandse landschap staat, maar wordt u ook geattendeerd op de uiterlijke bouwkundige bijzonderheden.
Kastelen in Nederland

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.