Kastelen in detail
Middeleeuwse kastelen werden vaak uitgerust met zware muren. Naarmate het gebruik van buskruit toenam en de vuurwapens sterker werden, werden ook de muren dikker. Maar er bleven zwakke plekken, want ten slotte moest men het kasteel in en uit kunnen. Aan de verdediging van de kasteelpoort moest men dus veel aandacht besteden.
Gracht

Voor de verdediging was de
gracht rond het kasteel vanzelfsprekend het eerste verdedigingsmiddel. Het kasteel moest dus bereikbaar worden via een
brug. Dat werden beweeglijke bruggen, vaak een ophaalbrug, die in het geval van een belegering kon worden opgehaald. Meestal werd de poort geflankeerd door zware
torens. Vanuit deze torens konden de belegerden een mogelijke aanvaller onder schot houden en hem de toegang proberen te beletten. Het
kasteel Dussen is een mooi voorbeeld van erg zware poorttorens, terwijl het
kasteel Hernen, dat vroeger wel geheel werd omgracht, een eenvoudige toegangspoort heeft; de deuren van kasteel Hernen zijn wel vrij zwaar uitgevoerd.
Verdediging

Ook aan de kasteelpoort zelf werd voor de verdediging veel aandacht besteed. De poort werd daarom erg zwaar uitgevoerd. Vaak werden de houten deuren voorzien van ijzeren nagels of platen om de deuren sterker te maken. Aan de binnenzijde konden, als de deuren gesloten waren, een of meer zware balken over de gehele breedte van de deuren worden aangebracht om de weerstand van de deuren bij een mogelijke aanval met een ram te versterken. Mochten de aanvallers binnen kunnen komen dan konden zij op een aanval van boven bedacht zijn, want deurpartijen werden aan de bovenzijde soms voorzien van een
mezekouw (in het Frans: machicoulis), een werpgat waardoor de belegeraars bestookt konden worden met stenen en andere voorwerpen, heet water of zelfs hete olie.

De doorgang na de poortdeuren is bij Nederlandse kastelen vaak niet zo groot, meestal komt men direct op de
binnenplaats terecht. Het Deens
kasteel de Kronborg bij Helsingor ten noorden van Kopenhagen, heeft na de voorpoort een S-vormige gang naar de binnenplaats, zodat de belegerden het de aanvallers die in deze gang zijn doorgedrongen, nog behoorlijk moeilijk kunnen maken.
Poterne

De grote toegangspoort is meestal de enige toegang tot het kasteel. Maar sommige kastelen hebben, behalve deze enige toegangspoort, nog een kleine poort op een min of meer verborgen plaats. Deze poort (in het Frans een poterne) noemen we een sluippoort of uitvalspoort. Hij komt ook veelvuldig voor bij fortificaties. De uitvalspoort wordt vaak gebruikt om een uitval te wagen naar de belegeraars of om iemand uit het kasteel te laten vluchten. Een mooi voorbeeld hiervan is het waterpoortje van
kasteel de Doorwerth. Dit kasteel heeft een poortje dat niet zonder meer te zien is, maar in een speciaal gebouwde ruimte is ondergebracht bij de gracht aan de oostzijde van het kasteel, waar ruimte is gemaakt voor een bootje. Vanzelfsprekend dient ook een dergelijk verborgen poortje goed verdedigd te zijn, maar dat moet wel van binnen uit gebeuren. Een dergelijk poortje moet dus goed gebarricadeerd kunnen worden.
Verscheidene deuren in de voorpoorten van een kasteel zijn ook voorzien van een kleinere deur. Deze kan natuurlijk ook als vluchtdeur worden gebruikt, maar het zal duidelijk zijn, dat de belegeraars vooral de voorpoort goed in de gaten zullen houden.
Ook deze kleine deuren in de voorpoort worden poterne genoemd.
Sortie royale
Ook de term sortie of sortie royale wordt gebruikt voor dit soort deuren, waarvan ook een ruiter met paard gebruik kan maken. De grote deuren worden dan alleen geopend als er koetsen of wagens moeten passeren, of als de kasteelheer hoog bezoek verwacht en hij zijn kasteel letterlijk als open huis toegankelijk maakt.
Foto's
Het Muiderslot met mezenkouw
Kasteel Hernen, voorpoort
Kasteel Dusssen, voorpoort
De Kronborg met S-vormige gang
De Doorwerth met waterpoortje
PS
Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze
gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan kastelen. Lees
Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Ontvang elke werkdag
gratis geschiedenis per e-mail
Lees verder over kastelen
Nederlandse Kastelen
Middeleeuwse kastelen
Leestip
Kasteelgeschiedenis

Met
'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Kastelen: Van motte tot buitenplaats
Nederlandse Kastelen

Met 'Kastelen in Nederland' laten wij u genieten van de rijkdom van onze vaderlandse geschiedenis en in het bijzonder van de prachtigste en interessantste kastelen en huizen in Nederland.
Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel. Hierdoor krijgt u niet alleen een goede indruk hoe het kasteel in het Nederlandse landschap staat, maar wordt u ook geattendeerd op de uiterlijke bouwkundige bijzonderheden.
Kastelen in Nederland