Kasteeltoren van Vleuten

Verdwenen rijksmonument

Nog in het boek 'Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht' uit 1995 wordt gezegd dat de overblijfselen van de voormalige ridderhofstad Vleuten dicht naast de spoorlijn Den Haag-Utrecht liggen. Maar, ofschoon deze overblijfselen een rijksmonument waren, moet de Nederlandse Kastelenstichting (NKS) in 2016 melden dat dit monument geheel ondergeschoffeld werd in verband met de verdubbeling van die spoorlijn. Het enige wat straks zal resten van deze eeuwenoude kasteeltoren zal een kunstzinnige verwijzing zijn naar de kasteelplaats. Zo gaat het soms met rijksmonumenten.

Toren

Al in 1236 werden er leden van de familie Van Vleuten genoemd, maar of er toen al een huis Vleuten bestond is op zijn minst twijfelachtig. Uit archeologisch onderzoek in 2004 is gebleken dat de woontoren Vleuten waarschijnlijk gebouwd is in het tweede kwart van de veertiende eeuw, maar de vroegste vermelding in archieven dateert pas uit de vijftiende eeuw: in 1412 verkocht Willem van Vleuten, de toenmalige eigenaar van de woontoren, zijn huis aan zijn dochter Lijsken.

Onderzoek

Uit opgravingen uit 2004 bleek dat Vleuten een vierkante toren was met afmetingen van 9,60 x 9,15 meter. Op kelderniveau waren de muren 1,5 meter dik. De kamers binnen de toren waren dus niet erg groot, maar dat was in die tijd gebruikelijk. De toren had drie verdiepingen boven de kelderverdieping. Daarboven had de toren een schilddak waar omheen een gekanteelde weergang aanwezig was. Op verscheidene prenten is te zien dat de toren op de hoeken was gesierd met arkeltorentjes.
Uit het begin van het bestaan van de woontoren van Vleuten is niet erg veel bekend. Wel weten we dat in 1504 Frederik van Utenham met Vleuten werd beleend. Het Huis Vleuten was toen een leen van het kasteel Den Engh. In de jaren daarna blijkt Vleuten verschillende leenmannen gehad te hebben.

Ridderhofstad

Kasteel Vleuten werd als ridderhofstad erkend door de Staten van Utrecht in 1536. Toen werd Gijsbrecht van Zuylen, die getrouwd was met een dochter van Frederik van Utenham, met het kasteel beleend, maar via een dochter kwam kasteel Vleuten in het familie Schoordijk van Rijnauwen. Via enkele verervingen kwam Vleuten daarna, in 1678, in het bezit van Johan van Egmond van den Nyenburg, die het in 1700 al weer afstond aan Kornelis van Minnebeek. Ruim een halve eeuw later, in 1758, komt kasteel Vleuten in handen van Jan van Tuyll van Serooskerken. In deze familie zal het bezit lang blijven. De Tegenwoordige Staat uit 1772 meldt dat de toren werd bewoond en goed werd onderhouden.

Van Tuyll van Serooskerken

In de jaren 1816-1817 werd de toren bewoond door de predikant Wessel Scholten. Voor 1832 moet de toren echter gesloopt zijn, want hij komt niet meer voor op de kadastrale kaart van dat jaar. De landerijen bleven tot 1900 in eigendom bij de leden van de familie Van Tuyll van Serooskerken.

Oude Rijn

Voor de sloop stond de toren op een rond eilandje, dat vroeger waarschijnlijk vierkant geweest zal zijn; dit blijkt althans uit enkele afbeeldingen uit de achttiende eeuw. Het lag aan een restgeul binnen een oude bocht van de Oude Rijn. Omstreeks 1800 zou er nieuw huis zijn 'getimmerd', maar of dit op dezelfde plaats is verrezen als waar kasteel Vleuten heeft gestaan is niet duidelijk. Later werden er boerderijen gebouwd nabij het eiland waarop de woontoren heeft gestaan.

Omgeving

Zoals hiervoor al werd vermeld is de omgeving waar kasteel Vleuten heeft gestaan danig op de schop geweest. In de negentiende eeuw werd de spoorlijn Den Haag-Utrecht aangelegd, die zeer dicht langs het kasteelterrein liep. Op een detail van de gemeentekaart van J. Kuyper uit 1867 is dit goed te zien.
Ook werden er grote wegen in de directe nabijheid aangelegd. De maatschappij blijft veranderen en daarom moest het kasteeleiland in het begin van de eenentwintigste eeuw helaas ten offer vallen aan een verdubbeling van de al bestaande spoorbaan.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan kastelen. Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Literatuur

Bardet, Ir. J.D.M.; Kastelenboek. Provincie Utrecht; Bussum, De Haan, 1975, 5e dr., p. 287-288.

Olde Meierink, drs. B., en anderen (red.); Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, Utrecht, Matrijs, 1995, p. 433-436.

Rossum, Eline van; Omgaan met kasteelplaatsen; Kasteel en Buitenplaats, uitgave NKS, sept. 2016, jrg 18, nr. 54, p.16-21.

Taco Hermans, Middeleeuwse woontorens in Nederland: de bouwhistorische benadering van een kasteelvorm , dissertatie 2013, deel 2, p. 202.

Eigen documentatie.

Lees verder over kastelen: meer kasteelinformatie

Kastelen Nederland

Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Kastelen: Van motte tot buitenplaats


Met 'Kastelen in Nederland' laten wij u genieten van de rijkdom van onze vaderlandse geschiedenis en in het bijzonder van de prachtigste en interessantste kastelen en huizen in Nederland.
Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel. Hierdoor krijgt u niet alleen een goede indruk hoe het kasteel in het Nederlandse landschap staat, maar wordt u ook geattendeerd op de uiterlijke bouwkundige bijzonderheden.
Kastelen in Nederland

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.