Woontoren of donjon van een kasteel

Kastelen in detail

Het begin van vele kastelen is de woontoren of donjon. Een woontoren werd soms op een opgeworpen heuvel, motte, gebouwd, maar er zijn er ook vele die niet op een motte zijn ontstaan. Een donjon kan dus het begin zijn van een uitgebreid kastelencomplex, maar vele woontorens kwamen nooit verder. Zo zijn er in het Utrechtse Rijngebied, maar niet alleen daar, vele kastelen die nooit verder zijn gekomen dan een min of meer eenvoudige woontoren. De Lunenburg bij Langbroek is hiervan een schoolvoorbeeld.

Kastelencomplex

In verscheidene gevallen echter, werd de woontoren het begin van een kastelencomplex. Dat complex ontstond of door tegen de woontoren aangebouwde woon- of gebruiksruimten, zoals bij kasteel Sandenburg in Utrecht het geval was; door de toren op te nemen in een ommuring, waarin en waarbij later nog vele andere gebouwen werden gesticht, zoals bij voorbeeld bij kasteel Teylingen in Voorhout, of door opname in een complex, waar de oorspronkelijke kasteeltoren op een motte later niet eens meer te herkennen is, zoals dat bij kasteel Bergh in de huidige gemeente Montferland het geval is. De grote, vierkante donjon, die we daar nu zien, dateert uit latere tijd.

Donjon

De woontoren wordt vaak donjon genoemd. Deze wat vreemde naam is via het Oud-Frans afgeleid van het Latijnse woord dominium of dominus, dat zo ongeveer de woonplaats van de Heer van de heerlijkheid betekent.

Hoogte

De meeste woontorens bevatten oorspronkelijk drie kamers boven elkaar, hoewel er ook uitzonderingen zijn. Zo heeft de Hamtoren in De Meern bij Utrecht er zeven. Vele torens zijn, als al opgemerkt, uitgebouwd door aanbouw met andere gebouwen of door vergroting van de toren zelf. Het hoofdgebouw van kasteel de Doorwerth in Renkum werd al maar groter, omdat er steeds weer nieuwe gebouwen tegen de oorspronkelijke donjon werden gebouwd. Hetzelfde geldt voor kasteel Hoensbroek, waarvan de oorspronkelijke woontoren het huidige middendeel van het kasteel uitmaakt.

Vorm

De oudste donjons waren meestal ronde torens. Omdat een vertrek in een rond gebouw wat moeilijk in te delen is, was een vierkante of rechthoekige toren een betere oplossing. Maar er waren ook afwijkende vormen. Zo werd de donjon van kasteel Valkenburg in Zuid-Limburg een zestienkantige toren en de Dever in Lisse kreeg een plattegrond in de vorm van de hoofdletter D, met de vlakke zijde aan de oostkant.

Voorbeelden

De donjon of woontoren is, zoals we zagen, het hoofdgebouw van een middeleeuws kasteel. In vele gevallen zijn deze donjons vrijstaand gebouwen, in andere gevallen zijn deze torens, soms nauwelijks zichtbaar, opgenomen in het gehele in de loop van eeuwen gegroeide kastelencomplex. Mooie voorbeelden van vrijstaande donjons zijn de Doornenburg, Loevestein en Middachten.
Voorbeelden van in het kasteelcomplex opgenomen torens zijn de donjons van Nijenrode, Ruurlo en Rosendael.
Andere voorbeelden van vrijwel niet meer herkenbare woontorens, die in het kasteelcomplex zijn opgenomen zijn die van de kastelen Haamstede, Keppel en de Wedderborg.

Foto's

Kasteel Sandenburg in Nederlangbroek in begin twintigste eeuw

Kasteel Bergh in 's-Heerenberg

Kasteel Dever in Lisse

Kasteel de Doornenburg in Doornenburg

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan kastelen. Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder over kastelen

Nederlandse Kastelen
Middeleeuwse kastelen

Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Kastelen: Van motte tot buitenplaats


Met 'Kastelen in Nederland' laten wij u genieten van de rijkdom van onze vaderlandse geschiedenis en in het bijzonder van de prachtigste en interessantste kastelen en huizen in Nederland.
Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel. Hierdoor krijgt u niet alleen een goede indruk hoe het kasteel in het Nederlandse landschap staat, maar wordt u ook geattendeerd op de uiterlijke bouwkundige bijzonderheden.
Kastelen in Nederland

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.