De Menkemaborg in Uithuizen
Tekst: Ben Hendriks
Kastelenkenner en auteur van Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats en Kastelen in Nederland
Kastelenkenner en auteur van Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats en Kastelen in Nederland
Havezate in Groningen

Foto Ben Hendriks: Menkemaborg in Uithuizen, Groningen
Eén van de meest noordelijk gelegen kastelen in ons land is de Menkemaborg in Uithuizen. De meeste Nederlanders moeten er dus een forse reis voor over hebben om de borg te kunnen bewonderen, maar dat is wel de moeite waard.De Menkemaborg is geen kasteel, zoals de meeste mensen dat verwachten. Dat is met de Groningse borgen bijna nooit het geval, ze heten dan ook niet voor niets borgen. Het zijn echter wel degelijk verdedigbare huizen; in het woord borg zit immers het woord 'geborgen'.
Roerige tijden
Ook de Menkemaborg heeft roerige tijden gekend. Het huis wordt al vermeld in de veertiende eeuw. De naam zal ontleend zijn aan het eerste geslacht dat de borg bewoonde, het geslacht Menkema. Omstreeks 1400 werd het huis verwoest. In 1614 werd de borg verbouwd. Dit staat vermeld op een gevelsteen, die aan de noordoostzijde van de borg is aangebracht. Het schijnt dat de borg in de tussentijd toch wel bewoond is geweest, want als bewoners voor de vijftiende eeuw wordt het geslacht Nittersum vermeld. In de zestiende eeuw kwam de Menkemaborg in het bezit van de familie Clant. Dit geslacht bleef twee eeuwen de Menkemaborg bewonen.Familie Alberda
In 1682 werd de Menkemaborg gekocht door de familie Alberda. De borg bleef tot 1902 in handen van deze familie. Na de dood van de laatste bewoner, Gerhard Alberda van Menkema en Dijksterhuis, kwam het huis in handen van zijn erfgenamen. Zij verkochten de inventaris en schonken het huis aan het Museum van Oudheden te Groningen, die nog steeds de eigenaresse van de borg is.De borg is een eenvoudig huis
De borg is in wezen een eenvoudig huis. Het is, met als basis een vierkante toren, uitgebouwd op een vrijwel vierkant grondplan. Aanvankelijk kreeg het huis een U-vorm, maar in de achttiende eeuw werd het gehele grondplan symmetrisch volgebouwd. Van buiten lijken er drie gebouwen naast elkaar te staan, van binnen is daar echter niets van te zien. Aan weerszijden van een circa drie meter brede middengang, die het gebouw doorsnijdt, liggen, zowel in de kelderverdieping als op de begane grond en de bovenverdieping een aantal kamers. Op de bovenverdieping zijn het slaapkamers. Op de benedenverdieping vinden we de zaal, een heren- en een damessalon, de eetkamer, de bibliotheek en nog een slaapkamer. In de kelderverdieping bevindt zich een keuken en een aantal voorraadkamers.
Foto Ben Hendriks: Menkemaborg
Aan het water
Het aardige van het huis, dat geheel in het water staat, is zijn kleine, ommuurde voorpleintje. Op de beide hoeken van dit pleintje staan twee vierkante torentjes, die elk gedekt zijn met een fraai gevormd helmdak. De borg kan over deze binnenplaats via een brug vanaf het voorterrein bereikt worden.Het schathuis van de Menkemaborg
Op dit voorterrein staat links van de toegangsweg naar de borg een groot schathuis, Het schathuis van de Menkemaborg werd niet alleen gebruikt voor het onderbrengen van gereedschappen, de koetsen e.d., maar er bevonden zich ook de knechtenkamers, waarin vroeger de knechten en de meiden sliepen. Zij brachten de nacht dus niet door op de borg zelf, die was voorbehouden aan de eigenaren/bewoners.Prachtige tuinen
Op het voorterrein rond de Menkemaborg zijn al in de achttiende eeuw prachtige tuinen aangelegd. Ze worden nog steeds goed verzorgd; het is dan ook een genoegen de tuinen bij een bezoek aan de borg niet te vergeten, maar ze uitvoerig te bewonderen.Bijzonder verhaal
Zoals elke goede burcht betaamt kent ook de Menkemaborg een bijzonder verhaal. In zijn boek 'Spoken en kastelen' vertelt A. van Oirschot het verhaal van de nieuwe knecht, die allerlei problemen veroorzaakte omdat hij zijn collega's sarde. Hij kreeg zijn ontslag, maar dreigde dat hij zich zou wreken. 's Avonds klaagde het jongste dochtertje van de kasteelheer over erge pijn, ze zei dat het net was of ze met spelden geprikt werd. Gelukkig konden enkele bedienden de ontslagen knecht er op betrappen dat hij een pop met spelden stond te prikken en deze voodoohandelingen veroorzaakten de pijnen bij het jonge meisje. De betrapte knecht wist te ontsnappen, maar gelukkig heeft men geen last meer van hem gehad.Museum

Foto Ben Hendriks: Menkemaborg
De Menkemaborg is ingericht als een museum. Het is dan ook de bedoeling de bezoeker een idee te geven van de woon- en leefcultuur van de Groninger landjonkers in de zeventiende en achttiende eeuw. Niet alleen de borg, maar ook de tuinen zijn een bezoek meer dan waard. De Groninger Borgenstichting heeft de exploitatie, die tot 1982 in handen was van de gemeente overgenomen. Het kasteel is dus te bezichtigen en goed te bereiken. De borg ligt aan de zuidoostzijde van de plaats Uithuizen, die tegenwoordig deel uitmaakt van de Groningse gemeente Eemsmond. Uithuizen is bereikbaar via de N46 Groningen-Eemsmond, afslag Garsthuizen-Uithuizen, of via de schilderachtige weg N361, die vanaf Groningen via de plaatsen Winsum, Warffum en Usquert naar Uithuizen voert.PS
Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan kastelen. Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen. >Kasteel De Menkemaborg in Uithuizen is opgenomen in Kastelen in Nederland.Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail
Literatuur
Lees verder over kastelen: meer kasteelinformatie
Kastelen NederlandMenkemaborg Dossier
Leestip
Een informatieve gratis nieuwsbrief over geschiedenis. Interessante verhalen over Historische Plaatsen, Kastelen, Royalty, WO2 en Wetenschap.
Al twintig jaar een begrip in Nederland bij liefhebbers van geschiedenis.
Mis niets ...
Neem nu een abonnement op onze
Gratis Nieuwsbrief
Mis niets ...
Neem nu een abonnement op onze
Gratis Nieuwsbrief
Kasteelgeschiedenis

Kastelen: Van motte tot buitenplaats
Nederlandse Kastelen

Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel. Hierdoor krijgt u niet alleen een goede indruk hoe het kasteel in het Nederlandse landschap staat, maar wordt u ook geattendeerd op de uiterlijke bouwkundige bijzonderheden.
Kastelen in Nederland
Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.