Havezate Oldengaerde in Dwingeloo

Havezate in Drenthe

In het Drentse Dwingeloo stonden ooit vier havezaten. Daar was Oldengaerde er één van. De andere waren de verdwenen havezaten Batinge en Entinge en het nog bestaande huis Westrup. Oldengaerde ligt enkele killometers ten zuidwwesten van het centrum van Dwingeloo aan de weg naar Ansen en Ruinen.

Reynolt van Echten

De bouwheer van Oldengaerde was, in het begin van de vijftiende eeuw, zeer waarschijnlijk Reynolt van Echten. De nalatenschap van zijn ouders was in 1420 verdeeld tussen hem en zijn broers Johan en Hendrik en Reynolt kreeg Oldebgaerde toebedeeld. Reynolt vestigde zich met zijn vrouw Aelbert op het familiebezit in Dwingeloo. Hij breidde zijn bezit uit met de aankoop van gronden. Het door Reynolt gebouwde huis was rechthoekig van vorm en aan drie zijden omgeven door een gracht. In 1435 komt Renolt in een lijst van de Drentse ridderschap voor als Reynolt van Echten toe Dwyngell. Het echtpaar had twee kinderen. Dochter Beerte trouwde met de eigenaar van het nabijgelegen huis Batinge en zoon Volker volgde zijn vader op na diens dood omstreeks 1460. Om zich te onderscheiden van andere familieleden gingen de kinderen van het echtpaar zich in het vervolg tooien met de achternaam Van Echten tot Oldengaerde. Volker geldt dan ook als de stamvader van de tak Van Echten tot Oldengaerde.

Ridderschap

Eeuwenlang bleef Oldengaerde in het bezit van leden van de familie Van Echten tot Oldengaerde. In 1647 werd Johan van Echten tot Oldengaerde toegelaten tot de ridderschap van Drenthe. Johan had met zijn vrouw, Ida van Voorst, drie kinderen, een zoon en twee dochters. De dochter Anna Elisabeth trouwde in 1658 met luitenant Cornelis van Dongen; hij was de zoon van een schulte uit Zwolle. In 1660 droeg Johan het landgoed Oldengaerde met alles wat er bij hoorde over aan zijn schoonzoon, zodat Oldengaerde na 240 jaar aan een ander geslacht ging toebehoren. Cornelis verzocht aan de ridderschap om op grond van zijn nieuwe bezit toegelaten te worden tot de ridderschap, maar in eerste instantie werd dat verzoek afgewezen. Cornelis moest eerst aantonen dat zijn voorouders riddermatig waren geweest. Pas een jaar later slaagde hij daarin. Omdat militairen niet als ridder in de ridderschap mochten worden opgenomen, moest Cornelis ook zijn militaire functie opgeven. Dat deed hij, waarna hij namens Oldengaerde alsnog in de ridderschap werd verschreven.

Cornelis van Dongen

De oudste zoon van Cornelis ging met zijn vrouw omstreeks 1700 op de havezate Dunningen wonen, die zijn vader voor hem gekocht had. De jongste zoon, die ook Cornelis heette, volgde zijn vader op op Oldengaerde. Deze Cornelis van Dongen jr. was waarschijknlijk de belangrijkste man in de geschiedenis van Oldengaerde. Hij heeft namelijk grootscheepse veranderingen van Oldengaerde laten uitvoeren. Het dak werd omhoog gebracht, waardoor het huis twee verdiepingen kreeg en als bekroning van het middengedeelte van de voorgevel kwam er een bijzondere topgevel. Het huis kreeg daardoor een voorgevel in de stijl van Vingboons, die bekend is van Amsterdamse grachtenpanden. Aan weerszijden van het huis werden zijvleugels in de vorm van serres gebouwd. In een vak boven de voordeur werden wapens aangebracht, die bij een latere wijziging van de voorgevel werden verwijderd en naast de voordeur werden bevestigd. Ook het interieur van Oldengaerde werd ingrijpend gewijzigd. Voorts werd de tuin geheel veranderd en vergroot. De belangrijkste aanpassing was het graven van een dwarssingel en een opening in de beplanting aan de achterzijde, waardoor via deze zichtlijn een groots uitzicht ontstond en de blik van de toeschouwer werd getrokken naar de horizon. Ook werden er verscheidene fraaie beelden in de tuin geplaatst.

Tekening Pronk

Op de tekening van Cornelis Pronk staan twee bouwhuizen afgebeeld, maar in 1644 had Oldengaerde maar één bouwhuis. Vermoedelijk heeeft men het andere bouwhuis pas na 1717 laten bouwen.

Jan Kiers

De van Dongens bleven tot 1781 op Oldengaerde. Toen werd het Isaac van Dongen financieel te machtig en hij werd gedwongen Oldengaerde te laten veilen. De nieuwe eigenaar werd Jan Kiers, die zijn vermogen in het toenmalige Nederlands-Indië had vergaard. Na zijn dood in 1788 verkocht zijn weduwe het landgoed in 1789 aan Jan Thomas Huguenin, maar deze verkocht het geheel al na vier jaar door.

Krentenstruiken

Professor W. Munniks uit Groningen, die hoogleraar was in ontleed- en plantkunde, werd de nieuwe eigenaar. Hij gebruikte Oldengaerde als zomerhuis. Hij had uit Canada de krentenstruik overgebracht naar Drenthe: hij plantte deze in de bossen van Dwingeloo, waardoor hij Dwingeloo en Drenthe een bezienswaardigheid bezorgde. In het voorjaar zijn de krentenstruiken een bezienswaardigheid van het dorp.

Aalt Willem van Holthe

De professor overleed in 1806 en zijn erfgenamen verkochten Oldengaerde met alle landerijen aan Aalt Willem van Holthe. Hij trouwde een jaar later met Geertruid Agnes van Dedem, die afkomstig was van het huis Berg bij Dalfsen. In 1808 ging het paar op Oldegaerde wonen. In 1812 werd Aalt Willem burgemeester van Dwingeloo en bleef dat veertig jaar lang. Maar hij bekleedde nog meer functies. Sinds 1821 was hij lid van de Provinciale Staten van Drenthe en tevens was hij rijksontvanger der directe belastingen en accijnzen en bovendien gemeenteontvanger. Hij was ook nog een actief zakenman met vele bezittingen en belangen, zowel in Nederland als in Suriname. Na zijn dood in 1854 werd zijn kleinzoon Aalt Willem Westra zijn opvolger. Hij voegde de naam van zijn grootvader toe aan die van hemzelf en ging verder door het leven als Aalt Willem Westra van Holthe.

Negentiende eeuw

Ook in de negentiende eeuw werd Oldengaerde nog verbouwd. De belangrijkste wijziging was wel de verlaging van het dak en het verplaatsen van de schoorstenen naar de hoeken. De topgevel boven de ingang werd vervangen door een houten timpaan. Eveneens in de negentiende eeuw brandde het rechter bouwhuis af. Dit werd niet meer opgebouwd, maar in de plaats daarvan werden omstreeks 1860 de erkers aan het hoofdgebouw afgebroken en in de plaats daarvan werd aan de linkerkant van het hoofdgebouw een keuken gebouwd en aan de rechterzijde verrees een koetshuis. Het linkse bouwhuis werd aan de achterzijde uitgebouwd met een grote schuur, waardoor de ruimten in het afgebrande koetshuis meer dan gecompenseerd werden.

Oldengaerde in 1980

Drentse Landschap

Na het overlijden van Aalt Wilem in 1914 kreeg Johannes Govert Westra van Holten Oldengaerde toebedeeld. Ook hij werd burgemeester van Dwingeloo en ging op Oldegaerde wonen. Hij overleed in 1938 en zijn vrouw in 1943, waarna Oldegaerde onverdeeld bezit werd van hun vier kinderen; later ging Oldengaerde over naar vier kleindochters. Zij hebben in 2013 het landgoed Oldegaerde overgedragen aan het Drentse Landschap, die het huis en de tuin van tijd tot tijd openstelt voor het publiek.

Ansen

Op het voorplein van Oldengaerde bevindt zich een gebeeldhouwde grafsteen van Cornelis van Dongen. Op de singel achter het huis staat een beeld van Hercules, vechtend met een zevenkoppige Hydra. In het huis bevindt zich een wapenschild van de familie Schwartz tot Ansen. Beide laatste kunstwerken zijn afkomstig uit het verdwenen huis te Ansen.

Oldengaerde in Dwingeloo

Een van de havezaten in Drenthe was Oldengaerde in Dwingeloo. Het huis ligt aan de weg naar Ansen en Ruinen, enkele kilometers ten zuiden van Dwingeloo. De geschiedenis van het huis gaat terug tot de vijftiende eeuw.
Oldengaerde in Dwingeloo

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan kastelen. Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Literatuur

Braake, ir. G. ten; Drentse havezaten. Van huis te Anssen tot huize Westrup; Meppel, Krips Repro, 1987.

Bos, J., F.J. Hulst en P. Brood (redactie); Huizen van stand. Geschiedenis van de Drentse havezaten en andere herenhuizen en hun bewoners; Meppel/Amsterdam, Boom, 1989.

Eigen documentatie.

Lees verder over kastelen: meer kasteelinformatie

Kastelen Nederland

Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Kastelen: Van motte tot buitenplaats


Met 'Kastelen in Nederland' laten wij u genieten van de rijkdom van onze vaderlandse geschiedenis en in het bijzonder van de prachtigste en interessantste kastelen en huizen in Nederland.
Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel. Hierdoor krijgt u niet alleen een goede indruk hoe het kasteel in het Nederlandse landschap staat, maar wordt u ook geattendeerd op de uiterlijke bouwkundige bijzonderheden.
Kastelen in Nederland

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.