Thetinga State in Wieuwerd

State in Friesland

In het tijdschrift De Boekenwereld 32, nummer 3 van 2016 verscheen een boekrecensie van de hand van Marieke van Delft over Maria Sibylla van Merian. In dit artikel wordt verwezen naar haar verblijf in Wieuwerd (Fries: Wiuwert) in Friesland. Daar verbleef ze sinds 1685 met haar dochters en haar moeder in de Thetinga State. Deze state wordt ook, naar de familie die het huis bewoonde, Waltastate genoemd.

Maria Sibylla van Merian

Maria Sibylla was een dochter van de bekende graveur van landkaarten en topografische prenten, Matthäus Merian (1593-1650). Maria werd in 1647 geboren in Frankfurt am Main als Anna Maria Sibylla Merian, maar haar eerste naam gebruikte ze nooit. Ze was kunstenares en entomologe, die planten en insecten bestudeerde en daar schitterende tekeningen van maakte.
Toen de tekenares met haar dochters en moeder in de state ging wonen, huisde hier de leefgemeenschap van de labadisten, een protestante groepering, die gesticht was door de Fransman Jean de Labadie (1610-1674). Door zijn opvattingen was hij in conflict gekomen met kerkelijke autoriteiten en moest Frankrijk verlaten. Volgens zijn ideeën moesten de leden van deze gemeenschap hun wereldse bezittingen opgeven; huwelijken met mensen van buiten de gemeenschap werden niet erkend.
Maria Sibylla Merian mocht wel haar wetenschappelijke werk doen. Omdat er op den duur financiële problemen in de gemeenschap ontstonden, vertrok Merian met haar dochters in 1691 naar Amsterdam en later ging ze naar Suriname, waar ze haar studie naar en het tekenen van insecten in de praktijk kon uitoefenen. Dit werk 'Metamorphosis insectorum Surinamensium, ofte verandering der Surinaamsche insecten' werd vastgelegd in een fraai boek, dat in 1705 in Amsterdam verscheen. Hiervan is een facsimile-uitgave verschenen onder auspiciën van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag in samenwerking met Uitgeverij Lannoo.
Merian schijnt haar geestelijke inzichten altijd trouw te zijn gebleven.

Geloofsgemeenschap

De geloofsgemeenschap, een soort kloostergemeenschap, kon in de Thetinga State verblijven, omdat ze waren uitgenodigd door drie freules Van Aerssen, die hier woonden en die ook lid van de gemeenschap waren geworden. In deze geloofsgemeenschap verbleven nog andere bekende mensen, zoals Anna Maria van Schurman, een groot talenkenner en de Quaker William Penn.

Thetinga State

De Thetinga State, die, als al vermeld, ook Waltastate werd genoemd, is bekend sinds het einde van de vijftiende eeuw. Waar de naam Thetinga State vandaan komt is niet bekend. Wel is er in 1640 een 'juffer' Teth van Walta bekend, die toen eigenaresse was van de Ponga of Wynia state in Marrum.
Voor 1500 werd de state bewoond door Agge Walta, die in 1480 overleed. Hij behoorde tot de familie van Walta van Tjerkwerd, waarvan de nazaten afwisselend Douwe en Pieter werden genoemd. In 1511 was zijn kleinzoon Douwe Peters Walta bewoner en eigenaar van de state.
Tijdens gevechten tussen de Schieringers en de Geldersen kwam de state veelvuldig in beeld. Het huis werd veroverd door de Geldersen, die het geruime tijd in beslag namen, maar Georg Schenck van Toutenburg, de stadhouder, wist de bezetter weer uit het huis te verdrijven.

Pieter Douwes Walta

De Thetinga State bleef eigendom van de Walta's tot de dood van de laatste Pieter Douwes Walta. Hij was getrouwd met Frouck Liewes Juckema. Deze Pieter was in goede doen want hij bezat ook verscheidene boerderijen. Op het moment van zijn dood was zijn huwelijk kinderloos. Daarom ging de state over naar zijn zuster Luts Pieters van Walta, die trouwde met een belangrijke Hollandse edelman Cornelis Franciscus van Aerssen, heer van Sommelsdijk en Spijk. Hij was in militaire dienst en had een goede carrière opgebouwd. Later werd hij ook gouverneur van Suriname.
Na zijn dood kwam de state via zijn schoonmoeder Françoise van Aerssen van Sommelsdijck aan prins Maurits van Nassau. Hij verkocht de Thetinga State met alles wat er bij hoorde in 1674 aan Hans Willem baron van Aylva met de bepaling dat de laatste leider van de labadisten, Koenraad Bosman, tot zijn dood of vertrek op de state mocht blijven wonen. Na diens vertrek in 1732 wilde Hans Willem baron van Aylva de state weer in de oude staat terugbrengen, maar voor dat het werk gereed was, stierf hij. Zijn erfgenamen gingen niet verder met de restauratie, maar lieten integendeel de state afbreken; ook de tuinen werden veranderd in weilanden. Na de afbraak werd er een boerderij op het oude stateterrein gebouwd.

Wieuwerd

De Thetinga State stond in het noorden van het plaatsje Wieuwerd in de toenmalige gemeente Baarderadeel. Na herindeling van gemeenten behoort Wieuwerd onder de gemeente Littenseradiel.

Grafkelder

Pieter Douwes van Walte en zijn vrouw Frouck Lieuwes van Juckema, waren de stichters van de grafkelder van de familie, die in 1609 ontstond. Deze grafkelder onder de, in de negentiende eeuw verbouwde en gerestaureerde, N.H. Kerk is nu bekend in het hele land. In 1765 ontdekten enkele timmerlieden toevallig dat een aantal lijken in de kerk niet waren vergaan, maar op natuurlijke wijze waren gemummificeerd. Het is niet helemaal duidelijk hoe zoiets kan gebeuren, maar men vermoedt, dat de vochtigheidsgraad en de luchtcirculatie daarbij een grote rol spelen. De kerkleiding staat niet toe dat er verder onderzoek wordt gedaan, want men wil graag de mystieke sfeer in stand houden en min wil voorkomen dat, zoals in het verleden is gebeurd, mummies zijn gestolen. Wel heeft men met dode vogels een proef gedaan. En inderdaad, ook deze dode vogels zijn gemummificeerd en niet vergaan.
Wieuwerd was en is dus nog steeds een bijzondere plaats in Friesland.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan kastelen. Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Literatuur

Noomen, P.N.; cd, behorende bij De stinzen in middeleeuws Friesland en hun bewoners; Hilversum, Verloren, 2009.

Spectrum Atlas van de Nederlandse dorpen; Utrecht/Antwerpen, het Spectrum,1983

Sierksma, Klaas; Prisma Toeristengids Groningen-Friesland-Drente, Utrecht/Antwerpen, 1968.

Verschillende websites.

Eigen documentatie.

Lees verder over kastelen: meer kasteelinformatie

Kastelen Nederland

Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Kastelen: Van motte tot buitenplaats


Met 'Kastelen in Nederland' laten wij u genieten van de rijkdom van onze vaderlandse geschiedenis en in het bijzonder van de prachtigste en interessantste kastelen en huizen in Nederland.
Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel. Hierdoor krijgt u niet alleen een goede indruk hoe het kasteel in het Nederlandse landschap staat, maar wordt u ook geattendeerd op de uiterlijke bouwkundige bijzonderheden.
Kastelen in Nederland

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.