Paviljoen Welgelegen in Haarlem

Welgelegen aan verkeersweg

Henry Hope zal niet hebben vermoed dat er twee eeuwen na zijn dood veel verkeer bijna door zijn voortuin zou rijden. Die 'tuin' is nu dan ook een veelbaanse asfaltweg in de stad Haarlem tussen het stadscentrum en de terreinen van de Hout.

Henry Hope

Omstreeks 1770 liet Henry Hope zijn oog vallen op de boerderij Welgelegen met het omliggende land in het zuiden van de stad Haarlem. Hoewel de hoeveelheid grond er eigenlijk te klein voor was, liet Henry, die wel probeerde zijn bezit uit te breiden met de er naast liggende gronden, enige jaren later de boerderij slopen. Op deze plaats liet hij zijn nieuwe huis bouwen dat niet alleen zou passen bij hem als belangrijk persoon, maar ook geschikt moest zijn voor zijn verzameling schilderijen en andere kunstvoorwerpen.

Bankwezen

Henry Hope was toen al een man, die in de handel en in het bankwezen zijn sporen ruim had verdiend. Hij stamde uit een van oorsprong Schots geslacht, dat naar het vasteland was gekomen. Zijn vader was in het begin van de achttiende eeuw naar Amerika vertrokken en daar werd Henry geboren. Voor zijn opvoeding werd hij al jong naar Engeland gestuurd. Via een Londens handelshuis kwam hij enkele jaren later bij zijn familie in Amsterdam terecht, waar hij carrière maakte. Ten slotte werd Henry Hope met de leiding van het Amsterdamse bedrijf Hope & Co. belast. Henry bleef ongehuwd en richtte al zijn aandacht, behalve op zijn zaken, op zijn verzameling kunstvoorwerpen.

Bouw van Welgelegen

De bouw van het Paviljoen Welgelegen vond plaats tussen de jaren 1786 en 1789. Het is wat duister wie de eigenlijke bouwmeester van Paviljoen Welgelegen is geweest. Het is waarschijnlijk dat de Italiaanse amateur-architect en diplomaat Triquette, in nauwe samenwerking met de bouwheer Henry Hope, de ruwe plannen opstelde. De bouwarchitect was zeer waarschijnlijk de Zuid-Nederlandse architect J.B. Dubois, die verward werd en wordt met een naamgenoot. De documentatie omtrent de architecten is maar zeer miniem, waarschijnlijk ook omdat Henry Hope jaren later zijn administratie mee naar Engeland nam. Hoe het ook zij, dit drietal, Hope, Triquette en Dubois hebben een gebouw geschapen, dat zijn gelijke in Nederland niet kent.

Neoclassicisme

De stijl, waarin Paviljoen Welgelegen werd gebouwd, noemt men neoclassicisme en werd geïnspireerd door de klassieke oudheid. Zo ontstond een hoog centraal vierkant blok, dat door wat lagere gebouwen werd verbonden met twee gebouwen op de hoeken. De voorgevel is op het zuiden georiënteerd. De bel-étage van Welgelegen was bestemd voor de kunstcollectie en vooral de schilderijen van Henry Hope, terwijl het onderhuis bestemd was voor de huishoudelijke vertrekken en voor het onderbrengen van het personeel. Henry Hope zelf betrok het oostelijke hoekgebouw, dat hij als woning gebruikte en dat ook een eigen ingang had.
Haaks op het westelijke hoekgebouw werd een vleugel gebouwd. In deze vleugel konden gasten worden ondergebracht. De indeling daarvan lijkt ook wel enigszins op de indeling van een hotel. Aan de achterzijde werd in de zuidwestelijke hoek een grote en indrukwekkende ingangspartij gebouwd, die echter in het geheel niet met het zware middengedeelte van de zuidvleugel harmonieerde, zodat de architect hier geen eer mee kon behalen. De opdrachtgever van de bouw zal hier wel het laatste woord gehad hebben.

Voorplein

Het voorplein wordt gedomineerd door twee geweldige opgangen naar het bordes van de bel-etage, die suggereren, dat hier de koetsen met gasten naar het verblijf van de gastheer kunnen worden gebracht, maar door de nauwe bochten van de opgangen lijkt dat nauwelijks mogelijk. Waarschijnlijk zijn deze opgangen nimmer gebruikt en dienden ze er uitsluitend voor om de voorgevel een nog imposantere aanblik te geven dan deze al had met zijn grote, van dubbele pilaren voorziene, middengedeelte. De imposante hoofdingang, die altijd werd gebruikt was immers aan de achterzijde gesitueerd. Tussen de beide opgangen staat de beeldengroep 'Laokoon en zijn zonen', een kopie van een Grieks kunstwerk. Direct naast de opgangen staan levensgrote beelden van liggende leeuwen.

Hope naar Engeland

Erg lang heeft Henry Hope niet van zijn monumentale paleis kunnen genieten. In 1794, toen Franse troepen zich naar het noorden spoedden, vertrok Henry, die zijn liefde voor Engeland nooit onder stoelen of banken had gestoken, met zijn hele hebben en houden naar dat land. Hij had zijn huis geschonken aan zijn geadopteerde zoon John, die getrouwd was met een nicht van Henry.

Provinciehuis

In 1808 toonde koning Lodewijk Napoleon, de eerste koning van Nederland, belangstelling voor Welgelegen, die het pand dan ook van John overnam en er zijn intrek nam. Ook Lodewijk Napoleon bleef niet erg lang in Welgelegen, want in 1810 moest hij van zijn broer afstand doen van de troon; Nederland werd toen een Franse provincie. Welgelegen had geen bewoner meer en stond leeg. Na het vertrek van de Fransen uit ons land viel Welgelegen als voormalige vijandelijke bezitting toe aan de Staat der Nederlanden. De Staat stelde Welgelegen ter beschikking aan de moeder van koning Willem I, prinses Wilhelmina (inderdaad, die van Goejanverwellesluis). Welgelegen werd dus weer als paleis gebruikt. Tot haar dood in 1820 bleef prinses Wilhelmina in Paviljoen Welgelegen wonen. Daarna stond Welgelegen geruime tijd leeg, omdat er niet direct een goede bestemming voor gevonden kon worden, maar in 1838 kreeg het gebouw een museale functie: het 'Museum van levende Nederlandse meesters', moderne kunst van toen dus, werd er in gevestigd. Deze museale functie bleef behouden tot 1942, zij het in de loop der tijd met enige wijzigingen. In 1926 werd besloten om Paviljoen Welgelegen te bestemmen tot Huis der Provincie. Er verrees enige nieuwbouw en Welgelegen werd grondig gerestaureerd. Tot op de dag van heden is het provinciehuis gebleven.

Ligging

Dankzij de bestemming tot provinciehuis is het Paviljoen Welgelegen vrijwel onveranderd bewaard gebleven, al raast het verkeer dagelijks langs de imposante zuidvleugel, die nog steeds wit gepleisterd - een unicum voor de tijd waarin het paleis werd gebouwd - indruk maakt op de beschouwer. Paviljoen Welgelegen staat op de hoek van de Dreef en de Paviljoense laan in Haarlem.

Tentoonstelling

Tijdens Monumentendag is een deel van Paviljoen Welgelegen te bezichtigen, eventueel onder leiding van een gids. Voor een kleiner aantal vertrekken is dat ook mogelijkheid bij een bezoek aan de permanente tentoonstelling 'Welkom in Welgelegen'. Deze tentoonstelling kan in het vervolg ook op andere dagen worden bezocht. Het is de bedoeling dat er in de toekomst nog verscheidene andere tentoonstellingen worden ingericht.

Lodewijk Napoleon in Paviljoen Welgelegen

In 1997 publiceerde Christina de Munck 'Lodewijk Napoleon, koning van Holland'. In dit boek komt ook het Paviljoen Welgelegen in Haarlem ter sprake. In Haarlem woonde deze eerste Nederlandse koning met zijn zoon Lodewijk Louis.
Lodewijk Napoleon in Paviljoen Welgelegen

Wilhelmina van Pruisen in Haarlem

Na het vertrek van de Fransen werd Paviljoen Welgelegen eigendom van de Nederlandse staat. De staat stelde het in 1814 ter beschikking aan prinses Wilhelmina van Pruisen.
Wilhelmina van Pruisen in Haarlem

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan kastelen. Lees Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen. Paviljoen Welgelegen in Haarlem komt ook voor in Kastelen in Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Kastelen in Nederland

Met de serie 'Kastelen in Nederland' laten wij u genieten van de rijkdom van onze vaderlandse geschiedenis en in het bijzonder van de prachtigste en interessantste kastelen en huizen in Nederland.
Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel.
Kastelen in Nederland

Literatuur

Noortje de Roy van Zuydewijn; Provinciehuis Noord-Holland; z.p., z.j.

Artikelen uit Bulletin KNOB van de hand van E.H. ter Kuile en H.M. Zijlstra-Zweens.

Frans van Burkom (red.); Vier eeuwen Leven in Toen, Nederlandse interieurs in beeld; Zwolle, 2001.

Eigen documentatie.

Lees verder over kastelen: meer kasteelinformatie

Kastelen Nederland
Paviljoen Welgelegen Dossier

Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Kastelen: Van motte tot buitenplaats


Met 'Kastelen in Nederland' laten wij u genieten van de rijkdom van onze vaderlandse geschiedenis en in het bijzonder van de prachtigste en interessantste kastelen en huizen in Nederland.
Dankzij de vele illustraties is de uitgave 'Kastelen in Nederland' ook een kijkspel. Hierdoor krijgt u niet alleen een goede indruk hoe het kasteel in het Nederlandse landschap staat, maar wordt u ook geattendeerd op de uiterlijke bouwkundige bijzonderheden.
Kastelen in Nederland

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.