Aanhouding Wilhelmina bij Goejanverwellesluis
Rebellie in de polder

Wilhelmina van Pruisen in Goejanverwellesluis op een politieke prent
Op 28 juni 1787 werd Wilhelmina van Pruisen, de echtgenote van stadhouder Willem V, aangehouden door patriotten bij Goejanverwellesluis. Zo staat het jarenlang in de meeste geschiedenisboekjes. De aanhouding vond echter plaats op de weg van Schoonhoven naar Haastrecht in Bonrepas aan het riviertje de Vlist. Dit incident, de aanhouding van Wilhelmina, vormde de aanleiding voor de inval van Pruisen in de Republiek. Frederik Willem II van Pruisen kwam zijn zuster helpen: het Pruisische leger herstelde de rust in de rebellerende steden. Willem en Wilhelmina konden hierna terugkeren naar de regeringsstad Den Haag.Willem V
Stadhouder Willem V van Oranje oefende een grote macht uit, maar hij was een onbekwame staatsman. Hij kon geen besluiten nemen, had geen visie en was koppig. Willem V beet zich vooral vast op details, schreef historicus W.H. Kossmann. Bovendien had hij de tijd tegen. Ons land had lange tijd kunnen profiteren van de winstgevende handel van de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Bovendien verdienden de Hollandse kooplieden veel aan de goederenstroom met de landen langs de Oostzee. De economie van de Republiek holde in de achttiende eeuw achteruit. Een groot deel van de handel ging nu buiten de Republiek om. De heerschappij van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden op de wereldzeeën was overgenomen door Engeland. Na de Gouden Eeuw verdrievoudigde het handelsvolume van Engeland. De handelstroom van Frankrijk vervijfvoudigde. Nederland kreeg een bijrol en kon zich maar moeilijk schikken.Den Haag
Er ontstond veel weerstand tegen de onbekwame prins Willem V. De patriotten, beïnvloed door de ideeën van Jean Jacques Rousseau, eisten veranderingen. Zij wilden een einde maken aan het absolutisme; er moest een democratisering plaatsvinden, zodat de stem van het volk beter in het bestuur zou doorklinken. Op 4 september 1785 kwam het in Den Haag tot een uitbarsting van volkswoede. Op die dag inspecteerde de stadhouder de wacht op het Plein. Door het mooie weer waren veel Hagenaars op het spektakel afgekomen. Tussen het publiek stonden echter ook leden van het vrijkorps van de patriotten. Enkele scholden prins Willem uit en er ontstond een handgemeen. De patriotten sloegen op de vlucht. Zij konden zich ternauwernood in veiligheid brengen, schreef Arie Wilschut.Nijmegen
Deze gebeurtenis leidde tot de machtsaantasting van Willem V. De Staten Generaal, waar de patriotten in de meerderheid waren, vond dat de stadhouder als commandant van de troepen had moeten optreden op het Plein. Men vertrouwde hem de handhaving van de orde niet meer toe. De Staten Generaal besloot daarom om de orde in Den Haag te laten handhaven door patrouilles. Prins Willem kreeg een driftaanval, toen hij door de kapitein op de hoogte werd gebracht van dit besluit. Hij eiste dat de Staten Generaal nog diezelfde avond bijeen zouden komen. Tijdens deze vergadering zei hij dat de troepen weer onder zijn gezag moesten worden geplaatst, maar daar ging men niet op in. De driftige Willem verliet Den Haag. Hij bracht eerst een bezoek aan Friesland en reisde hierna door naar Gelderland, waar hij enige tijd doorbracht op Paleis Het Loo. Hij vestigde zich later in Nijmegen, waar de dikke muren van het Valkhof hem voldoende bescherming zouden geven. Nijmegen had nog een ander voordeel: deze Gelderse plaats lag vlakbij Kleef, dat behoorde tot Pruisen, het rijk van zijn machtige zwager.Burgeroorlog
Nederland raakte verzeild in een burgeroorlog. Er waren twee kampen: de patriotten en de prinsgezinden. In Holland, Overijssel en Groningen was men op de hand van de patriotten, in Gelderland en Zeeland waren de meeste burgers prinsgezind en in Friesland en Utrecht was men verdeeld. In elk dorp of stad vond een partijstrijd plaats. "Het heersende patriottische dan wel orangistische gezag deed er daarbij alles aan om manifestaties van de kant van de tegenpartij te onderdrukken," schreef Arie Wilschut. Om Hattem en Elburg werd gevochten. Ook elders kwam het tot schermutselingen. Met pamfletten werd de bevolking geïnformeerd en beïnvloed. De doden die aan weerszijden vielen werden als nationale helden vereerd.Amersfoort
In juni 1787 vergaderde Willem V met zijn krijgsheren in Amersfoort. De prins had Wilhelmina voor deze krijgsraad uit Nijmegen laten overkomen. Tijdens dit overleg maakte de prins geen sterke indruk. Hij was onzeker en bleef steeds bezwaren maken. Uiteindelijk besloot men de prinses naar Den Haag te sturen. De contrarevolutie moest in Den Haag beginnen en de prins zou op uitnodiging van de orangisten naar Holland moeten reizen. Maar Willem wilde meer zekerheid voordat hij dit plan ondersteunde. Gijsbert Karel van Hogendorp reisde voor de stadhouder naar Den Haag om instemming te krijgen van de orangisten voor het bezoek van prinses Wilhelmina. Toen deze toestemming Amersfoort bereikte, begon men met de voorbereiding van de tocht van Wilhelmina naar Den Haag. Hiervoor moest veel geregeld worden, want de prinses kreeg een groot gevolg mee.Gerucht
De reis van prinses Wilhelmina naar Den Haag bleef niet lang geheim. Er werden veel paarden besteld: Wilhelmina reisde onder meer met twee door zes paarden getrokken koetsen. Op verschillende plaatsen op de route tussen het Valkhof in Nijmegen en Den Haag moesten verse paarden klaarstaan. Anders kon de afstand niet in één dag worden afgelegd. Deze paardenreserveringen bleven niet onopgemerkt. Al snel deed het gerucht de ronde dat de prins van Oranje naar Den Haag kwam. Op verschillende plekken op de route plaatsten de patriotten wachtposten. Zo ook bij Goejansverwellesluis, waar een eenheid van het Goudse vrijkorps onder leiding van Johan de Lange enkele toegangswegen bewaakte.Aanhouding

Aanhouding van prinses Wilhelmina van Pruisen in de Vlist 28 juni 1787 door Mathias de Sallieth naar Karel la Fargue
Het Goudse vrijkorps richtte in de nacht van 27 op 28 juni 1787 een hinderlaag in op de weg van Schoonhoven naar Haastrecht in Bonrepas aan het riviertje de Vlist. De veertien soldaten stonden onder leiding van kapitein Cornelis van Leeuwen en luitenant Jacques Brotier. De mannen lagen uren langs de weg te wachten. Het was al bijna vier uur in de middag, toen zij het geluid van een groot aantal paarden op zich af hoorden komen. De mannen versperden de weg. "Halt!" Het eerste rijtuig kwam tot stilstand. De deur van de voorste koets werd geopend en een chique heer vroeg: "Wat is dit voor een onbeschaamdheid." Cornelis van Leeuwen gaf opdracht om het gezelschap te omsingelen. De chique heer was Bentinck van Rhoon, de kwartiermeester van prinses Wilhelmina. Hij wilde de bevelhebber spreken. Dit kan antwoordde Van Leeuwen. Zijn troepen zouden het escorte graag naar het hoofdkwartier in Gouda begeleiden.Gevangenschap

Tekening: Dirk Johannes van Vreumingen: De aankomst van prinses Wilhelmina van Pruisen bij Goejanverwellesluis te Hekendorp op 28 juni 1787 (collectie Catharina Gasthuis)
De spanning in de koetsen liep op. Misschien dachten de hoge heren en dames dat ze door struikrovers werden bestolen. Na enig heen en weer praten zette het gezelschap zich toch weer in beweging. Onder bewaking van de patriotten reed het escorte naar Goejanverwellesluis. Na een uur bereikte men de zuidelijke dijk van de Hollandse IJssel. De rivier werd met een voetveer overgestoken. Prinses Wilhelmina en haar gezelschap werden naar een boerderij gebracht dat als hoofdkwartier diende. Zij kreeg eten en drinken aangeboden, maar verkoos gebruik te maken van de voorraad in de koets. De heren en dames werden door enkele patriotten met getrokken sabel bewaakt. Wilschut: "De behandeling van de prinses en haar gevolg door Van Genderen en zijn maten [...] is door de orangistische propaganda aangegrepen om de patriotten te verwijten dat zij de prinses opzettelijk zouden hebben willen beledigen." Als de patriotten kwaad hadden gewild, was het een klein kunstje geweest om haar om het leven te brengen.
De komst van prinses Wilhelmina werd gemeld aan de autoriteiten en het gezelschap moest nu wachten op een beslissing. Na enkele uren kwam dit bericht: prinses Wilhelmina mocht de provincie Holland niet binnen. Zij moest rechtsomkeert maken en na een overnachting in Schoonhoven keerde het gezelschap de volgende dag terug in Nijmegen.Frederik-Willem II
De aanhouding van prinses Wilhelmina bij Goejanverwellesluis zorgde voor grote opschudding in Europa. De Pruisische koning Frederik-Willem II eiste vrijlating, excuses en bestraffing van de schuldigen. Aan de eerste eis van de broer van Wilhelmina was voldaan. Van excuses en bestraffing wilde de Staten Generaal niets weten. De prinses was immers goed behandeld; ze was alleen tegengehouden toen zij naar Den Haag wilde reizen en had enige tijd moeten wachten.Pruisische inval
Frederik-Willem II kwam zijn zuster nu helpen om de macht van stadhouder Willem V te herstellen. Hij stuurde ter afschrikking een legermacht van twintigduizend man naar de Nederlandse grens bij Wesel. Toen dit dreigement geen indruk maakte trok het leger op 13 september 1787 Nederland binnen. De legertjes van de patriotten waren geen partij voor de goedgeoefende Pruisen. Alleen in Amsterdam kon men enige tijd weerstand bieden, maar ook deze stad moest zich op 10 oktober 1787 overgeven. Veertigduizend patriotten trokken naar het zuiden. Velen zouden tijdens de Bataafse Revolutie of later met het leger van Jean-Charles Pichegru naar ons land terugkeren.PS
Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan royalty en koninklijke huizen. Lees Koninklijke Geschiedenis als u meer wilt weten over de geschiedenis van de belangrijkste koninklijke huizen.Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail
Gerelateerd
Lees ook ons verhaal over Frederik Willem II van Pruisen, de broer van Wilhelmina. Na de komst van de Fransen in 1795 vestigden Wilhelmina en Willem zich in Engeland. Daar schreef de voormalige stadhouder van Nederland zijn beroemde Brieven van Kew.Door de Nederlandse geschiedenis

Door de Nederlandse geschiedenis
Lees verder: meer geschiedenis
Hoofdpagina GeschiedenisLeestip
Een informatieve gratis nieuwsbrief over geschiedenis. Interessante verhalen over Historische Plaatsen, Kastelen, Royalty, WO2 en Wetenschap.
Al twintig jaar een begrip in Nederland bij liefhebbers van geschiedenis.
Mis niets ...
Neem nu een abonnement op onze
Gratis Nieuwsbrief
Mis niets ...
Neem nu een abonnement op onze
Gratis Nieuwsbrief
Geschiedenis Nederland

Leven in de delta
Nederlandse Kastelen

Nederlandse kastelen
Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.