Artis: de dierentuin in Amsterdam

Oudste dierentuin van Nederland

Artis in Amsterdam is de oudste dierentuin van Nederland. De ingang van Artis bevindt zich aan de Plantage Kerklaan. Op het terrein van de dierentuin bevinden zich 27 monumentale gebouwen die grotendeels uit de negentiende eeuw dateren.

Natura Artis Magistra

Artis is de afkorting van Natura Artis Magistra, de natuur is de leermeesteres van de kunst, een zoölogisch genootschap dat in 1838 werd opgericht door de heren Werlemann, Westerman en Wijsmuller om de liefde en zorg voor de natuur te stimuleren. De initiatiefnemers kochten een terrein in de Plantage, een toen nieuwe groene wijk van Amsterdam, en lieten er gebouwen oprichten en een tuin inrichten. In september 1839 kon het eerste tentoonstellingsgebouw van Artis in gebruik genomen worden. De feestelijke bijeenkomst werd door de burgemeester en talloze notabelen, belangstellenden en journalisten bijgewoond, schreven de kranten.

Naturalia

Bij de opening had Artis slechts een beperkt aantal dieren, waaronder aapjes, papagaaien en een Surinaamse boskat, maar na een jaar kon de collectie worden uitgebreid met de dierenverzameling van C. van Aken. Volgens het dagblad De Avondbode betaalde Artis hiervoor in oktober 1839 een 'aanzienlijke som'. De dierentuin kreeg hierdoor naast de olifant 'Jack' ook een aantal leeuwen, een panter, een tijger, een poema, ijsberen en andere beesten in bezit. Behalve levende dieren had Artis in de negentiende eeuw ook een grote collectie schelpen, fossielen, gesteenten, skeletten en opgezette of op sterk water gezette 'naturalia'. Deze verzameling is uiteindelijk terecht gekomen in het Naturalis Biodiversity Center in Leiden.

Bibliotheek

De bibliotheek en het prentenkabinet van Artis is nu onderdeel van de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam. De bibliotheek van Artis uit 1868 werd deze eeuw ingrijpend gerenoveerd. Geïnteresseerden kunnen een afspraak maken om de collectie van 9.000 natuurhistorische boeken te bekijken. Artis bezit brieven van Charles Darwin, tekeningen van Maria Sibylla Merian, de Atlas Maior van Joan Blaeu, de eerste editie van de encyclopedie van Denis Diderot en tal van andere belangrijke historische uitgaven.

J. van Maurik

Tussen 1850 en 1855 ontstond het 'Groote Museum' naar een ontwerp van J. van Maurik. Het gebouw diende destijds als ontvangstruimte voor de leden van het genootschap Koninklijk Zoölogisch Genootschap Natura Artis Magistra en museumruimte. Artis werd in de loop der jaren herhaaldelijk uitgebreid. In de negentiende eeuw gebeurde dit stukje voor stukje; kaveltje voor kaveltje. In 1878 was Artis gegroeid tot een oppervlakte van tien hectaren.

Tweede Wereldoorlog

Maarten Th. Frankenhuis, de voormalige directeur van Artis, verzamelde meer dan twintig jaar lang archiefmateriaal, verhalen, artikelen, foto's en andere gegevens over hoe de dierentuin in Amsterdam de oorlog heeft doorstaan. Hij beschrijft in 'Overleven in de dierentuin' onder meer hoe de directie en de medewerkers het voor elkaar kregen om in de oorlogsjaren toch net voldoende hooi, vis, vlees, groente, fruit en zaden te bemachtigen voor de dieren, en steenkool en elektrische energie voor de verwarming van hun verblijven en de pompen in het aquarium. Vooral in de Hongerwinter was het afzien en de schaarste nijpend, en moesten de leeuwen zelfs enige tijd met grote tegenzin hun hongergevoel bevredigen met stokvis.

Onderduik

De buurten rondom de dierentuin waren voor de oorlog vooral bevolkt door Joodse Amsterdammers. Artis was op zaterdag een belangrijk uitje voor Joods Amsterdam. Al snel moest hen op last van de bezetter de toegang tot hun dierentuin worden ontzegd. Behalve de dieren vonden ook tussen de twee- en driehonderd mensen in de tuin - verstopt in tal van dierverblijven, op hooizolders en in de holle apenrots - een veilig onderkomen: Joden, soms hele families, mannen die aan de dwangarbeid in Duitsland probeerden te ontkomen, en een enkele verzetsman.

Negenhonderd diersoorten

In 1963 werd het nachtdierenhuis geopend. In 1997 werd het aquarium geheel vernieuwd. In april 2002 werd de uitbreiding met onder meer de Savanne voor de giraffen, zebra's, algazellen en kleine Afrikaanse dieren, een speeleiland, een restaurant en een tropische kas geopend door prinses Margriet. Bezoekers kunnen in Artis ongeveer negenhonderd diersoorten bewonderen.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken wij regelmatig aandacht aan geschiedenis van Amsterdam. Lees Amsterdam: Stadsgeschiedenis in 150 episoden als u uw bezoek aan Amsterdam wilt voorbereiden of meer wilt weten over de geschiedenis van Amsterdam. Artis komt ook voor in onze uitgave Amsterdam: Stadsgeschiedenis in 150 episoden.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Vervolg uw reis door Amsterdam

Amsterdam Hoofdpagina
ABC van Amsterdam

Ruud van Capelleveen schrijft regelmatig een artikel over de rijke geschiedenis van de hoofdstad van Nederland. In dit e-book verzamelde hij 150 verhalen die zijn grote interesse en betrokkenheid tonen. Deze uitgave over Amsterdam bevat 150 episoden uit de rijke geschiedenis van Amsterdam aan de hand van interessante plaatsen en opmerkelijke verhalen. U kunt de geschiedenis van deze prachtige stad en zijn soms eigenwijze inwoners volgen vanaf de middeleeuwen tot in deze tijd.
Amsterdam


In 'Door de Nederlandse geschiedenis' vertelt Ruud van Capelleveen veel over de Nederlandse geschiedenis: over de moordenaar van Willem van Oranje, Balthasar Gerards, over raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt, die met prins Maurits in conflict raakte, over de invloed van koning Lodewijk Napoleon, die door zijn broer Napoleon Bonaparte aangewezen werd om de Franse belangen te dienen als koning over Nederland, over de Slavenhandel van de WIC en andere belangrijke episodes uit onze vaderlandse geschiedenis.
Door de Nederlandse geschiedenis

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.