René Descartes

Ik denk, dus ik ben

René Descartes stelde de subjectiviteit van de menselijke waarneming ter discussie. Alles wat de mens waarnam kon betwijfeld worden. Hoewel Descartes aan veel zekerheden twijfelde stelde hij God niet ter discussie. Het bestaan van God vormde voor Descartes zelfs een zekerheid. Ook wist de Franse filosoof, getuige de uitspraak "ik denk, dus ik ben", zeker dat hij ook zelf bestond.

Nederland

René Descartes (1596-1650) werkte twintig jaar in de Republiek van de Zeven Verenigde Nederlanden. Hij woonde in een groot aantal plaatsen. In Franeker was hij student van Adriaan Metius. Later studeerde hij aan de Universiteit van Leiden. In Leiden kwam René Descartes in contact met de diplomaat en dichter Constantijn Huygens (1596-1687). In 1639 kreeg René Descartes een meningsverschil met de Utrechtse theoloog Gisbertus Voetius. Dit was niet wonderbaarlijk, want Voetius had een grote afkeer van veel vernieuwingen in de filosofie en de natuurwetenschappen. De Utrechtse theoloog was bang dat de nieuwe denkbeelden zouden leiden tot atheïsme. Daarom bestreed Voetius René Descartes. In 1639 organiseerde Voetius een aantal lezingen over atheïsme. Hierbij wees Voetius René Descartes aan als voorbeeld van een wetenschapper die atheïst zou zijn geworden. De twist liep hoog op. René Descartes moest door stadhouder Frederik Hendrik (1584-1647) in bescherming worden genomen.

Wiskundige en filosoof

De Franse wiskundige en filosoof René Descartes werd op 31 maart 1596 geboren in Haye en Touraine. Hij genoot een goede opleiding aan de jezuïetenschool van La Flèche en studeerde daarna rechten aan de universiteit van Poitiers.
Descartes was een geniaal wiskundige. Hij stond aan de basis van de analytische meetkunde, die uit een toepassing van de algebra op de meetkunde bestaat. Verder werd het assenstelsel aan Descartes toegeschreven. Cartesiaanse coördinaten verwijzen naar de Franse wetenschapper; zij zijn vernoemd naar zijn Latijnse naam: Renatus Cartesius. Descartes heeft deze assen overigens niet genoemd in zijn boeken.

Zekerheid

Descartes hield van de zekerheden van de wiskunde en vroeg zich af of deze zekerheid ook kon worden toegepast in de filosofie. Hij zocht een manier waarmee zekere empirische, uit ervaring voortvloeiende, kennis kon worden verworven. Wiskunde, wist Descartes, dankt haar zekerheid aan het minimumaantal premissen van een zo fundamentele eenvoud, dat deze niet betwijfeld konden worden. De bewijsvoering vindt daarna plaats door deductie. In logische stappen wordt vervolgens toegewerkt naar een onweerlegbare waarheid.

Onweerlegbare kennis

René Descartes doorliep drie stadia in zijn zoektocht naar onweerlegbare kennis. Eerst onderzocht hij de kennis die de mens op grond van directe waarneming verwierf. Hierna onderzocht Descartes de droomwereld. Hij concludeerde dat je er nooit absoluut zeker van kan zijn dat je niet hallucineert. In de derde fase ging hij na of illusies en fouten kunnen worden ingegeven door een onbekende hogere geest (God).

Rationaliteit

Om zijn rationaliteit te funderen stelde René Descartes drie zekerheden vast: twijfel, het bestaan van God en het bestaan van de buitenwereld. God kan geen bedrieger zijn, want bedrog wijst op tekortkomingen, terwijl God volmaakt is, stelde Descartes. "Het feit dat God bestaat en volmaakt is, betekent dat ik hem kan vertrouwen." Het bestaan van God was belangrijk voor Descartes. Hiervoor gebruikte hij twee godsbewijzen: a posteriori en a priori. Ik kan het u niet gemakkelijk maken: deze filosofie van Descartes is zeer abstract.
In zijn eerste bewijs maakte Descartes gebruik van de causaliteit en het idee van oneindigheid. Omdat het denken gesloten en dus eindig is, moet de idee van oneindigheid een oorsprong hebben buiten het menselijk denken: God.
In zijn tweede bewijs stelde Descartes dat de idee van de oneindigheid ook het bestaan van de volmaakte oneindigheid impliceerde. Deze volmaakte oneindigheid vormde de tweede substantie naast het menselijke denken: God.
Gezegd moet worden dat na René Descartes slechts weinig filosofen geloofden dat het bestaan van God ontwijfelbaar was.

Publicaties

De belangrijkste filosofische werken van René Descartes zijn 'Discours de la méthode' (1637), 'Meditationes de prima philosophia' (1641) en 'Principia philosophiae' (1644).
In 'Discours de la méthode' presenteerde Descartes zijn methode in simpele bewoordingen en gaf hij een overzicht van zijn belangrijkste wetenschappelijke opvattingen. In 'Meditationes de prima philosophia' ontwikkelde hij zijn metafysica. In dit boek bewees Descartes het bestaan van God en de onsterfelijkheid van de ziel.
In 'Principia philosophiae' beschreef René Descartes het complete universum vanuit een volledig wiskundig opgebouwde mechanica. Deze gedachten over het heelal vonden aanvankelijk veel weerklank. De Britse wetenschapper Isaac Newton (1643-1727) weerlegde de theorieën van Descartes later.

Heldere stijl

Descartes schreef in een heldere stijl. De geschriften van deze schrijver behoren tot de grootste cultuurschatten van Frankrijk. De boeken van Descartes behoorden in de twintigste eeuw tot de verplichte lectuur in de hoogste klassen van de Franse gymnasiums. Elke goed opgeleide Fransman heeft daardoor kennis genomen van zijn denkwereld. Fransen kennen zijn beroemde uitspraken, zoals "gezond verstand is het best verdeelde goed in de wereld, want iedereen denkt er genoeg van te hebben." Daarnaast stelde hij: "De grootste geesten zijn tot de grootste ondeugden, zowel als tot de grootste deugden in staat."

Zweden

In 1649 nodigde de Zweedse koningin Christina (1626-1689) Descartes uit om haar in Stockholm de grondbeginselen van de filosofie te onderwijzen. Pierre Louis Dumesnil de Jongere (1698-1781) maakte een portret van Descartes en de koningin met haar medestudenten. De lessen van Descartes vonden steeds in de vroege ochtenduren plaats. Christina stond erop dat de lessen, drie keer in de week, zouden beginnen om vijf uur 's ochtends. De lessen duurden vijf uur. De dood van René Descartes wordt toegeschreven aan een combinatie van het vroege uur waarop de lessen begonnen en de buitengewoon strenge winter. René Descartes liep een longontsteking op en overleed op 11 februari 1650.

Schedel

Descartes werd begraven in Stockholm. Later werd zijn lichaam naar Frankrijk overgebracht. De schedel die zich in het graf van Descartes in de kerk St. Germain-des-Près in Parijs bevindt is echter niet van de Franse filosoof. Tijdens de opgraving van de resten van Descartes in Stockholm werd de schedel van de filosoof in 1666 door de Zweedse gardekapitein Planström verwisseld. De schedel van René Descartes kwam via allerlei omzwervingen uiteindelijk ook naar Parijs. U kunt dit object bewonderen in het Museé de l'Homme in het Palais de Chaillot.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief staan veel tips en wetenswaardigheden over geschiedenis en cultuur waar u echt iets aan heeft. Lees Door de Nederlandse Geschiedenis en Leven in de delta als u meer wilt weten over de geschiedenis van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: meer informatie over Kerk en Samenleving

Kerk en Samenleving
Verlichting

Leven in de delta is een aantrekkelijke geschiedenisbundel en een reis door de tijd en door Nederland. U ziet Nederland door de ogen van een liefhebber van geschiedenis: beleef het verleden van ons land aan de hand van opzienbarende feiten en mooie verhalen.
Leven in de delta


Met 'Nederlandse kastelen: van motte tot buitenplaats' heeft Ben Hendriks een zeer toegankelijke studie geschreven over de geschiedenis van Nederlandse kastelen en het leven op kastelen door de eeuwen heen.
Nederlandse kastelen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.