Koningskwestie in België

De koningskwestie in België leidde in 1951 tot het aftreden van koning Leopold III ten gunste van zijn zoon Boudewijn. De affaire begon aan het begin van de Tweede Wereldoorlog toen de regering in ballingschap naar het buitenland wilde vertrekken, zoals de Noren en de Nederlanders hadden gedaan, maar de koning niet wilde volgen. Koning Leopold III wilde bij zijn soldaten in België blijven.

Tweede Wereldoorlog

Net als in Nederland begon de Tweede Wereldoorlog ook voor België met de Duitse inval op 10 mei 1940. In de eerste uren werd de Belgische luchtmacht uitgeschakeld. Al snel werd de Maas bij Dinant overschreden. Door de capitulatie van Nederland op 14 mei 1940 werd België gedwongen om de Scheldelinie op te geven. Op sommige plaatsen werd zwaar slag geleverd, maar het werd de Belgische koning en legerleiding al snel duidelijk dat de strijd verloren was. Op 25 mei 1940 drongen de politici Hubert Pierlot, Paul Henri Spaak en Herman Vanderpoorten geholpen door generaal Henri Denis op het Kasteel van Wijnendale aan op een vertrek van Leopold met de regering naar Londen, maar de koning weigerde de regering te volgen. Leopold wilde bij zijn soldaten in België blijven net als zijn vader in de Eerste Wereldoorlog had gedaan. Drie dagen later capituleerde het Belgische leger.

Defaitisme

De koning was vanaf 28 mei 1940 krijgsgevangen. Leopold bleek er al snel van uit te gaan dat Duitsland nog lang de Europese politiek zou domineren. De regering maakte vanuit Londen kenbaar dat de strijd voortgezet zou worden. Zij vonden Leopold een defaitist. Op 19 november 1940 bezocht Leopold Adolf Hitler in Berchtesgaden. Hitler verbleef daar in zijn residentie de Berghof op de Obersalzberg. Tijdens het gesprek kwamen verschillende onderwerpen aan bod, zoals de voedselbevoorrading en de vrijlating van de resterende krijgsgevangenen. Leopold bracht ook zijn wens voor de oprichting van een economische raad ter sprake. Het gesprek van Adolf Hitler met Leopold duurde meer dan twee uur, maar leverde geen tastbare resultaten op.

Lilian Baels

Koning Leopold was pas 34 jaar oud toen zijn populaire echtgenote Astrid in 1935 tijdens een vakantie omkwam bij een auto-ongeluk in het Zwitserse Küssnacht am Rigi. In de jaren dertig leerde de koning een nieuwe liefde kennen. Hij zag haar regelmatig in een villa in Knokke. Op 7 december 1941 liet kardinaal Jozef Van Roey in de kerken een brief voorlezen. Hierin stond dat Leopold burgerlijk was getrouwd en op 11 september 1941 kerkelijk was gehuwd met Lilian Baels. Verder werd gemeld dat Lilian geen koningin zou worden en dat eventuele kinderen geen aanspraak op de troon konden maken. Het nieuws sloeg in als een bom. Het Belgische volk was Astrid nog niet vergeten. Op 18 juli 1942 werd Alexander geboren en begrepen de Belgen dat het huwelijk noodzakelijk was geworden wegens zwangerschap. Wel werd de huwelijksdatum in twijfel getrokken, want waarom werd het in september gesloten huwelijk pas in december bekendgemaakt?

Bevrijding

Op 7 juni 1944 werd Leopold door de Duitsers uit Laken weggevoerd. Hij had in januari van dat jaar een 'politiek testament' geschreven dat na de bevrijding aan de Belgische regering overhandigd moest worden. Dit gebeurde nadat de regering begin september 1944 in België aankwam. Het 'politiek testament' zorgde voor groot ongenoegen. Leopold eiste hierin onder meer excuses voor de in juni 1940 over hem geuite kritiek. Bovendien weigerde de koning het verzet, de geallieerde strijdmachten en de regering in ballingschap erkentelijk te zijn voor hun inspanningen om België te bevrijden. Dit leidde tot een constitutionele crisis. Er was geen meerderheid in het Parlement die Leopold als koning wilde erkennen.

Regentschap

Tijdens de constitutionele crisis werd een regent aangesteld. Karel van België (1910-1983), de broer van Leopold en de tweede zoon van koning Albert I, trad op 20 september 1944 aan als regent. Hij zou deze functie tot 21 juli 1950 uitoefenen. Karel wordt daarom beschouwd als de redder van de monarchie. Prins Karel was zeer geschikt voor deze taak. Hij was een goede diplomaat en had uitstekende contacten met Winston Churchill en andere geallieerde leiders. Hij was daardoor het belangrijkste aanspreekpunt voor de Amerikanen als onderhandeld werd over het Marshallplan. Karel was ook loyaal aan de Belgische regering. Hij volgde trouw de beslissingen van het kabinet. Ondertussen verbleef Leopold in het buitenland. Hij was in oktober 1945 naar de villa Le Reposoir in Pregny-Chambésy bij Genève verhuisd.

Volksraadpleging

De christendemocraten (CVP/PSC) wilden dat Leopold III naar België zou terugkeren om zijn regering te vervolgen, maar de socialisten, de communisten en de meeste liberalen waren tegen. In 1945 traden de christendemocraten (CVP/PSC) uit protest uit het kabinet-Van Acker I. Zij eisten een volksraadpleging. De verkiezingen in juni 1949 werden een grote overwinning voor de christendemocraten (CVP/PSC). Hierdoor konden zij de gewenste volksraadpleging doordrukken. De Belgen gingen hiervoor op 12 maart 1950 naar de stembus. Het was een unicum in de Belgische geschiedenis, want de Belgische Grondwet voorzag daar niet in. De uitslag toonde de verdeeldheid in het land. In Vlaanderen koos een ruime meerderheid voor Leopold III, maar in Wallonië stemde een meerderheid tegen de terugkomst van de vorst.

Afloop

Omdat Vlaanderen groter was dan Wallonië, stemde in heel België 57,68 procent voor een voortzetting van de monarchie. In de Franstalige regio's wilde men zich hierbij niet neerleggen. In Wallonië brak een staking uit. Toen Gaston Eyskens de uitslag van de volksraadpleging ter goedkeuring door de Verenigde Kamer wilde laten bevestigen, weigerde de Liberale Partij te stemmen en verlieten de leden van deze partij de regering-G. Eyskens I. Het parlement werd ontbonden en de koningskwestie werd nu de inzet voor de verkiezingen op 4 juni 1950. Opnieuw zegevierden de christendemocraten (CVP/PSC). Op 22 juli keerde Leopold III terug naar België. Er braken stakingen uit en er werden betogingen gehouden. In Grâce-Berleur bij Luik schoten rijkswachters op 30 juli 1950 drie betogers dood. Een vierde overleed later. Nadat tegenstanders van de monarchie een gewapende mars naar Brussel aankondigden, vond spoedoverleg plaats tussen de politieke partijen. Leopold stemde op 31 juli 1950 toe om de bevoegdheden over te dragen aan kroonprins Boudewijn.

Kroning Boudewijn

De twintigjarige Boudewijn legde op 11 augustus 1950 de grondwettelijke eed af voor de Verenigde Kamers als Regent van België. De communist Julien Lahaut protesteerde nog tijdens de plechtigheid met "Vive la République". De Koningskwestie was ten voordele van de monarchisten beklonken, maar het duurde nog even voordat Leopold aftrad. Leopold III tekende op 16 juli 1951 tekende zijn troonsafstand. Een dag later legde Boudewijn de eed af als vijfde koning der Belgen.

Moord

Julien Lahaut werd op 18 augustus 1950 voor zijn woning in Seraing vermoord. De daders werden nooit veroordeeld. Zij werden pas na hun dood geïdentificeerd. In 2015 concludeerden drie historici in opdracht van de Belgische Senaat dat de tijdens de Koude Oorlog gepleegde moord werd uitgevoerd door anticommunistische strijders die vermoedelijk gedekt werden door hooggeplaatste magistraten. Op het kerkhof van Seraing staat een standbeeld met de beeltenis van de vermoorde communist. Boudewijn

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken we veel aandacht aan royalty en koninklijke huizen. Lees Koninklijke Geschiedenis als u meer wilt weten over de geschiedenis van de belangrijkste koninklijke huizen.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Lees verder: Koningshuis België

Koningshuis België
Koninklijke Geschiedenis

In deze bundel is een eerste selectie opgenomen van de artikelen die Ruud van Capelleveen over het Koninklijk Huis schreef. Voor deze uitgave werden de meeste artikelen herschreven, geactualiseerd en aangevuld. Door deze wijzigingen blijven de artikelen interessant; nu en later.
Koninklijke geschiedenis


In deze publicatie in de serie Kastelen in Nederland van Ben Hendriks staan vooral veel kastelen en paleizen die zijn bewoond of eigendom zijn geweest van de koninklijke familie die zijn bewoond of eigendom zijn geweest van de koninklijke familie, zoals Huis ten Bosch, Soestdijk, Drakensteyn, Noordeinde, Paleis Het Loo, het Oude Loo. Ook deze uitgave van Ben Hendriks staat weer garant voor veel leesplezier.
Kastelen in Nederland


Met deze uitgave over het Britse vorstenhuis komt u veel te weten: niet alleen over het wel en wee van alle Engelse koningen en koninginnen, maar ook over de tijd waarin zij leefden, de machtsstrijd waarin de koningen verwikkeld raakten en de oorlogen die zij voerden. In dit digitale boek staan alle Britse koningen en koninginnen vanaf Willem de Veroveraar.
Engelse koningen en koninginnen

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.